ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆ vs ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆ

 

ವೀರಶೈವದೊಳಗಿನ ಎರಡು ಪ್ರವಾಹಗಳು: ತಾತ್ವಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಭೇದಗಳ ಕುರಿತ ವರದಿ

ಪೀಠಿಕೆ

ವೀರಶೈವ ಪರಂಪರೆಯು ಒಂದು ಏಕಶಿಲಾತ್ಮಕ ಸಂಪ್ರದಾಯವಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಅದರೊಳಗೆ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಮತ್ತು ವಿಭಿನ್ನವಾದ ತಾತ್ವಿಕ ಪ್ರವಾಹಗಳು ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿವೆ. ಈ ವರದಿಯು ವೀರಶೈವದೊಳಗಿನ ಮೂಲಭೂತ ತಾತ್ವಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ವಿಭಾಗಗಳನ್ನು ಆಳವಾಗಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುವ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಬಳಕೆದಾರರ ಕೋರಿಕೆಯಂತೆ, ಈ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯು ಉಪಜಾತಿಗಳ ಜನಾಂಗೀಯ ವಿವರಣೆಯ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸದೆ, ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಭಿನ್ನತೆಗಳ ಮೇಲೆ ಗಮನ ಹರಿಸುತ್ತದೆ.

ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯದೊಳಗಿನ ಪ್ರಮುಖ ವಿಭಜನೆಯು ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳಿಂದ ಉದ್ಭವಿಸುತ್ತದೆ: ಒಂದು, 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಅನುಭವ-ಕೇಂದ್ರಿತ, ವಚನ-ಆಧಾರಿತ ಮತ್ತು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಮಾರ್ಗವಾದ ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆ. ಇನ್ನೊಂದು, ಆದಿ-ಅನಾದಿ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವ, ಸಂಸ್ಕೃತ-ಆಧಾರಿತ, ಆಗಮ-ವೇದಗಳನ್ನು ಪ್ರಮಾಣವೆಂದು ಸ್ವೀಕರಿಸುವ ಗುರು/ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆ. ಈ ಮೂಲಭೂತ ಭಿನ್ನತೆಯು ಅವರ ಧರ್ಮಗ್ರಂಥಗಳು, ಮೂಲ ಪುರುಷರ ಬಗೆಗಿನ ನಿಲುವುಗಳು, ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ರಚನೆಗಳಾದ ಮಠಗಳು ಮತ್ತು ಷಟ್‍ಸ್ಥಲದಂತಹ ಪ್ರಮುಖ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ವರದಿಯು ಈ ಎರಡು ಪ್ರವಾಹಗಳ ತಾತ್ವಿಕ ಬೇರುಗಳು, ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ವಿವರವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸುತ್ತದೆ.

---

ಭಾಗ I: ಮೂಲಭೂತ ದ್ವಂದ್ವ: ವಚನಾನುಭವ ಮತ್ತು ಆಗಮ ಪರಂಪರೆ

ವೀರಶೈವದೊಳಗಿನ ವಿಭಜನೆಯ ತಿರುಳು ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ಅಧಿಕಾರದ ಮೂಲಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ. ಒಂದು ಅನುಭವ ಮತ್ತು ವಚನಗಳನ್ನು ಪ್ರಧಾನವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದರೆ, ಇನ್ನೊಂದು ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳು ಮತ್ತು ಆಗಮಿಕ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ತನ್ನ ಬುನಾದಿಯೆಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.

ಶರಣ ಮಾರ್ಗ – ವಚನ ಮತ್ತು ಅನುಭವದ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆ

12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯು ವೀರಶೈವದ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರವಾಹಕ್ಕೆ ಜನ್ಮ ನೀಡಿತು. ಇದರ ಮೂಲಭೂತ ತತ್ವಗಳು ಅನುಭವ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಕ್ರಾಂತಿಯಲ್ಲಿ ಬೇರೂರಿವೆ.

ವಚನಗಳೇ ಮೂಲ ಧರ್ಮಗ್ರಂಥ: ಶರಣರಿಗೆ, ವಚನಗಳು ಕೇವಲ ಸಾಹಿತ್ಯವಲ್ಲ, ಅವು ಅವರ ಮೂಲ ಧರ್ಮಗ್ರಂಥಗಳು (S_R181, [41]). ನೇರವಾದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅನುಭವದಿಂದ (ಅನುಭವ) ಹುಟ್ಟಿದ ಈ ವಚನಗಳನ್ನು 'ವಚನ ಶಾಸ್ತ್ರ'ವೆಂದೇ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.¹ ಇವು ಸಂಸ್ಕೃತದ ಪಾಂಡಿತ್ಯಪೂರ್ಣ ಭಾಷೆಗೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ, ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ಆಡುನುಡಿಯಾದ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾಗಿವೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಗಹನವಾದ ತತ್ವಗಳು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಸುಲಭವಾಗಿ ತಲುಪಿದವು.¹

ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ತತ್ವಗಳು: ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯು 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ವಿರುದ್ಧದ ಒಂದು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯಾಗಿತ್ತು.⁶

• ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ನಿರಾಕರಣೆ: ಶರಣರು ವರ್ಣಭೇದ, ವರ್ಗಭೇದ ಮತ್ತು ಲಿಂಗಭೇದವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದರು (S_R1, S_R37, [12], [58]). ಬಸವಣ್ಣನವರು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಅನುಭವ ಮಂಟಪವು ಎಲ್ಲಾ ಜಾತಿ, ಲಿಂಗ ಮತ್ತು ವರ್ಗದ ಜನರಿಗೆ ಮುಕ್ತವಾದ ವೇದಿಕೆಯಾಗಿತ್ತು. ಇಲ್ಲಿ ದಲಿತರು ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರು ಸಮಾನವಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ ತಮ್ಮ ಅನುಭವಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು ([60]6, [59]).

• ವೈದಿಕ ಆಚರಣೆಗಳ ವಿರೋಧ: ಈ ಚಳುವಳಿಯು ಪುರೋಹಿತಶಾಹಿ ಕೇಂದ್ರಿತ, ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ವೈದಿಕ ಮತ್ತು ಆಗಮಿಕ ಯಜ್ಞ-ಯಾಗಾದಿಗಳನ್ನು, ಪ್ರಾಣಿಬಲಿಯನ್ನು ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯ ಕೇಂದ್ರಿತ ಪೂಜಾ ಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ಬಲವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಿತು.⁷ ಬಸವಣ್ಣನವರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ವಚನವಾದ "ಉಳ್ಳವರು ಶಿವಾಲಯವ ಮಾಡುವರು" ಸ್ಥಿರವಾದ ದೇವಾಲಯವನ್ನು (

  ಸ್ಥಾವರ) ಚಲನಶೀಲವಾದ ಮಾನವ ದೇಹದ (ಜಂಗಮ) ಜೊತೆ ಹೋಲಿಸಿ, ದೇಹವೇ ದೇಗುಲ ಎಂಬ ತತ್ವವನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ.¹⁰

• ಕಾಯಕ ಮತ್ತು ದಾಸೋಹ: "ಕಾಯಕವೇ ಕೈಲಾಸ" ಮತ್ತು "ದಾಸೋಹ" ತತ್ವಗಳು ಶರಣರ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದ ಅಡಿಪಾಯಗಳಾಗಿವೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ವೃತ್ತಿಯೂ ಪವಿತ್ರವೆಂದು ಸಾರುವ ಮೂಲಕ, ಶ್ರಮಕ್ಕೆ ದೈವಿಕ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. ದಾಸೋಹ ತತ್ವವು ಗಳಿಸಿದ್ದನ್ನು ಸಮಾಜದೊಂದಿಗೆ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿ, ಶೋಷಣೆರಹಿತ ಸಮಾಜದ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿತು ([12], [3], S_R40, ⁶).

ಬಸವಣ್ಣನವರ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾನ: ಈ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಬಸವಣ್ಣನವರನ್ನು ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ಸುಧಾರಕನಾಗಿ ನೋಡದೆ, ಒಂದು ಹೊಸ, ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮತ್ತು ಸ್ವತಂತ್ರ ಧರ್ಮಮಾರ್ಗದ ಸ್ಥಾಪಕರೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.¹¹ ಚೆನ್ನಬಸವಣ್ಣನವರು "ಬಸವಣ್ಣನ ಉದರದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿತ್ತು ಲಿಂಗ" ಎಂದು ಹೇಳುವ ಮಾತು, ಇಷ್ಟಲಿಂಗದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯು ಬಸವಣ್ಣನವರಿಂದಲೇ ಸೃಷ್ಟಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು ಎಂಬುದನ್ನು ದೃಢೀಕರಿಸುತ್ತದೆ (

S_R47).

ಆಚಾರ್ಯ ಪರಂಪರೆ – ಆಗಮ ಮತ್ತು ವೇದಗಳ ಅಧಿಕಾರ

ಇದಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ, ಆಚಾರ್ಯ ಪರಂಪರೆಯು ತನ್ನ ಮೂಲವನ್ನು ಪುರಾತನವಾದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ದೈವಿಕ ಪ್ರೇರಿತ ಆಚಾರ್ಯರಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ.

ಅನಾದಿ ಮೂಲದ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ: ಈ ಪರಂಪರೆಯು ವೀರಶೈವ ಧರ್ಮವು ಬಸವಣ್ಣನವರಿಗಿಂತಲೂ ಹಿಂದಿನಿಂದ, ಅಂದರೆ ಅನಾದಿ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ.¹⁴ ಈ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಲ್ಲಿ, ಬಸವಣ್ಣನವರು ಈ ಪುರಾತನ ಧರ್ಮದ "ಪುನರುಜ್ಜೀವನಕಾರರೇ" ಹೊರತು ಸ್ಥಾಪಕರಲ್ಲ.¹⁸

ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯ: ಈ ಪರಂಪರೆಯು 28 ಶೈವಾಗಮಗಳನ್ನು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಅವುಗಳ ಉತ್ತರಭಾಗ), ವೇದಗಳು, ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಮತ್ತು 'ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ'ಯಂತಹ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಮೂಲ ಆಧಾರವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತದೆ ([60], [14], [42], S_R181, [61], [21]). ಇದು ಶರಣರ ಸಂಸ್ಕೃತ-ಕೇಂದ್ರಿತ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸುವ ನಿಲುವಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ.¹

ಪಂಚಾಚಾರ್ಯರ ಕಥನ: ಈ ಪರಂಪರೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ವೀರಶೈವ ಧರ್ಮವನ್ನು ಐದು ಜನ ದೈವಾಂಶ ಸಂಭೂತ ಆಚಾರ್ಯರು—ರೇಣುಕ, ದಾರುಕ, ಏಕೋರಾಮ, ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಾರಾಧ್ಯ—ಪ್ರತಿ ಯುಗದಲ್ಲೂ ಸ್ಥಾಪಿಸಿ, ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಇವರು ಶಿವನ ಐದು ಮುಖಗಳಿಂದ ಉದ್ಭವಿಸಿದವರೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.¹⁴ ಈ ಕಥನವು ಪರಂಪರೆಗೆ ಮಾನవాతೀತ, ದೈವಿಕ ಮೂಲವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.

ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದೊಂದಿಗೆ ತಾತ್ವಿಕ ಸಂಬಂಧ: ಈ ಪರಂಪರೆಯು ವೀರಶೈವವನ್ನು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದ, ಅದರಲ್ಲೂ ಶೈವ ಪಂಥದ ಒಂದು ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗವಾಗಿ ನೋಡುತ್ತದೆ. ಇದು ತನ್ನ ವೈದಿಕ ಮತ್ತು ಆಗಮಿಕ ನ್ಯಾಯಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತದೆ.¹⁸ ಉದಾಹರಣೆಗೆ, 'ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ' ಗ್ರಂಥವನ್ನು ವೇದಗಳು ಮತ್ತು ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ವೀರಶೈವದ ಆದಿಮ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸುವ ಕೃತಿ ಎಂದು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ.²⁴

ಈ ಎರಡು ಪರಂಪರೆಗಳ ನಡುವಿನ ಭಿನ್ನತೆಯು ಕೇವಲ ತಾತ್ವಿಕ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯವಲ್ಲ, ಅದು ಭಾರತೀಯ ಧಾರ್ಮಿಕ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮರುಕಳಿಸುವ ಒಂದು ಮಾದರಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಅಖಿಲ ಭಾರತೀಯ, ಸಂಸ್ಕೃತ-ಆಧಾರಿತ 'ಬೃಹತ್ ಪರಂಪರೆ' (Great Tradition) ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ, ಜನಭಾಷೆ-ಆಧಾರಿತ 'ಕಿರು ಪರಂಪರೆಗಳ' (Little Traditions) ನಡುವಿನ ನಿರಂತರ ಸಂಘರ್ಷವಾಗಿದೆ. ಆಚಾರ್ಯ ಪರಂಪರೆಯು ವೀರಶೈವವನ್ನು ಮೊದಲನೆಯದರೊಂದಿಗೆ ಗುರುತಿಸಿಕೊಂಡು ಪ್ರಾಚೀನತೆ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರೆ, ಶರಣ ಪರಂಪರೆಯು ಎರಡನೆಯದರ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಮತ್ತು ಜನಮುಖಿ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುತ್ತದೆ. ಬಸವಣ್ಣನವರ ನಂತರದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ 'ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ'ಯಂತಹ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳ ರಚನೆಯನ್ನು, ಒಂದು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ, ಜನಭಾಷಾ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಮರಳಿ ವೈದಿಕ ಚೌಕಟ್ಟಿಗೆ ತರುವ "ಸಂಸ್ಕೃತೀಕರಣ" ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ ನೋಡಬಹುದು.²³

ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ಈ ಎರಡು ಮೂಲ ಕಥನಗಳು (ಬಸವಣ್ಣನವರಿಂದ ಸ್ಥಾಪನೆ ಮತ್ತು ಪಂಚಾಚಾರ್ಯರಿಂದ ಸ್ಥಾಪನೆ) ಅಧಿಕಾರದ ಮೇಲಿನ ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ಹಕ್ಕುಗಳಾಗಿವೆ. ಬಸವಕೇಂದ್ರಿತ ನಿರೂಪಣೆಯು ಐತಿಹಾಸಿಕ, ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಘಟನೆ ಮತ್ತು ಶರಣರ ಅನುಭವವನ್ನು ಅಧಿಕಾರದ ಮೂಲವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದರೆ, ಪಂಚಾಚಾರ್ಯರ ನಿರೂಪಣೆಯು ಕಾಲಾತೀತ, ದೈವಿಕ ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುತ್ತದೆ. ಡಾ. ಎಂ.ಎಂ. ಕಲಬುರ್ಗಿಯವರಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು, ಪಂಚಾಚಾರ್ಯರ ಕಥನ ಮತ್ತು 'ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ'ಯಂತಹ ಗ್ರಂಥಗಳು ಬಸವೋತ್ತರ ಕಾಲದ, ಅಂದರೆ 15-16ನೇ ಶತಮಾನದ ರಚನೆಗಳೆಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ.²⁶ ಇದು, ಬಸವಕೇಂದ್ರಿತ ಮೂಲ ಕಥನದ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಮತ್ತು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ-ವಿರೋಧಿ ಆಶಯಗಳನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಲು ಮತ್ತು ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆಯ ನ್ಯಾಯಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಈ ಕಥನವನ್ನು ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಪುನರ್‌ರಚಿಸಲಾಯಿತು ಎಂಬ ವಾದಕ್ಕೆ ಪುಷ್ಟಿ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಸವಣ್ಣನವರ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಕೇವಲ 'ಪುನರುಜ್ಜೀವನಕಾರ'ನಿಗೆ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.¹⁸

---

ಭಾಗ II: ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ವಿಭಜನೆ: ವಿರಕ್ತ ಮತ್ತು ಗುರು ಮಠಗಳು

ಭಾಗ I ರಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಲಾದ ತಾತ್ವಿಕ ಭಿನ್ನತೆಯು ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ಮತ್ತು ಹಲವು ಬಾರಿ ಪೈಪೋಟಿಯಲ್ಲಿರುವ ಮಠಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ರೂಪವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ.

ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆ – ಅನುಭವ ಮಂಟಪದ ಪರಂಪರೆ

ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆಯು ತನ್ನ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಬೇರುಗಳನ್ನು 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಹೃದಯಭಾಗವಾದ ಅನುಭವ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ.

ಮೂಲ ಮತ್ತು ಪರಂಪರೆ: ಈ ಪರಂಪರೆಯು ತನ್ನ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮೂಲವನ್ನು 12ನೇ ಶತಮಾನದ 'ಅನುಭವ ಮಂಟಪ'ಕ್ಕೆ ಜೋಡಿಸುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭುವು 'ಶೂನ್ಯಪೀಠ'ದ ಅಧ್ಯಕ್ಷನಾಗಿದ್ದ ಈ ಜ್ಞಾನಸಭೆಯು ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆಯ ಆದರ್ಶಪ್ರಾಯ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿದೆ ([60]8, [62], [40], [35]). ಈ ಪರಂಪರೆಯು ತನ್ನನ್ನು ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ನಿಜವಾದ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತದೆ.¹⁸

ವೈರಾಗ್ಯ ತತ್ವ: 'ವಿರಕ್ತ' ಎಂಬ ಪದದ ಅರ್ಥವೇ 'ಆಸೆಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿದವನು' ಅಥವಾ 'ವೈರಾಗ್ಯವುಳ್ಳವನು'.²⁹ ಈ ಪರಂಪರೆಯು ತಪಸ್ಸು, ಲೌಕಿಕ ಬಂಧನಗಳ ತ್ಯಾಗ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅನ್ವೇಷಣೆಯ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಒತ್ತು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಇದರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಸಂಚಾರಿ ಜಂಗಮರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ.³¹

ಬಸವಣ್ಣನವರ ಆದರ್ಶಗಳಿಗೆ ಬದ್ಧತೆ: ವಿರಕ್ತ ಮಠಗಳು ಬಸವಣ್ಣನವರ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳ ರಕ್ಷಕರೆಂದು ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಗುರುತಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ತಾತ್ವಿಕವಾಗಿ, ಇವು ಜಾತಿ-ವಿರೋಧಿ, ಸಮಾನತಾವಾದಿ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳಿಗಿಂತ ವಚನಗಳಿಗೆ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆ ನೀಡುತ್ತವೆ.¹⁸ ಗುರು ಪರಂಪರೆಯು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದೆ ಎಂದು ಇವು ಟೀಕಿಸುತ್ತವೆ.¹⁸

ರಚನೆ ಮತ್ತು ಬೆಳವಣಿಗೆ: ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ, ಕಲ್ಯಾಣದ ಕ್ರಾಂತಿಯ ನಂತರ ಚದುರಿದ ಶರಣರ ಶಿಷ್ಯರು ನಾಡಿನಾದ್ಯಂತ ಹಲವಾರು ವಿರಕ್ತ ಮಠಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು (S_R14). 'ಶೂನ್ಯಪೀಠ'ದ ಪರಂಪರೆಯು ಪೀಠಾಧಿಪತಿಗಳ ಮೂಲಕ ಮುಂದುವರಿದು, ಚಿತ್ರದುರ್ಗದ ಮುರುಘಾ ಮಠದಂತಹ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಮಠಗಳ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.³⁵

ಆರಾಧ್ಯ/ಪಂಚಾಚಾರ್ಯ ಪರಂಪರೆ – ಐದು ಮಹಾನ್ ಪೀಠಗಳು

ಈ ಪರಂಪರೆಯು ತನ್ನ ಮೂಲವನ್ನು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಚಳುವಳಿಯ ಬದಲು, ದೈವಿಕ ಮೂಲದ ಐದು ಪ್ರಧಾನ ಪೀಠಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ.

ಮೂಲ ಮತ್ತು ಪರಂಪರೆ: ಈ ಪರಂಪರೆಯು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಐದು ಪ್ರಧಾನ ಪೀಠಗಳನ್ನು (ಪಂಚಪೀಠಗಳು) ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಐದು ಜನ ಆದಿ ಆಚಾರ್ಯರಿಂದ ತಮ್ಮ ವಂಶಾವಳಿ ಆರಂಭವಾಯಿತು ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ಪೀಠಗಳೆಂದರೆ: ರಂಭಾಪುರಿ, ಉಜ್ಜಯಿನಿ, ಕೇದಾರ, ಶ್ರೀಶೈಲ ಮತ್ತು ಕಾಶಿ.¹⁴ ಇದು 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಚಳುವಳಿಯಿಂದ ಸ್ವತಂತ್ರವಾದ ದೈವಿಕ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುತ್ತದೆ.

ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಮತ್ತು ಪೌರೋಹಿತ್ಯ ರಚನೆ: ಈ ಪರಂಪರೆಯು ಹೆಚ್ಚು ಶ್ರೇಣೀಕೃತವಾಗಿದೆ. ಪೀಠಾಧಿಪತಿಗಳು ('ಜಗದ್ಗುರುಗಳು') ಪರಮೋಚ್ಚ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲಿ ಪೌರೋಹಿತ್ಯವು ('ಆರಾಧ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು' ಅಥವಾ 'ಜಾತಿ ಜಂಗಮರು') ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ವಂಶಪಾರಂಪರ್ಯವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇದು, ಯಾವುದೇ ಸಾಧಕನು 'ಜಂಗಮ'ನ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಲುಪಬಹುದು ಎಂಬ ವಿರಕ್ತರ ಆದರ್ಶಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ.³⁸

ವೈದಿಕ ಮತ್ತು ಆಗಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಳ ಪಾಲನೆ: ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆಯು ಅನೇಕ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ತನ್ನಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಇದರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಇಷ್ಟಲಿಂಗದ ಜೊತೆಗೆ ಜನಿವಾರವನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ, ವೈದಿಕ ಶೈಲಿಯ ವಿಧಿವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ, ಮತ್ತು ವೇದಗಳನ್ನು (ರೂಪಕಾರ್ಥದಲ್ಲಿಯಾದರೂ) ನಂಬುತ್ತಾರೆ. ಇವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಶರಣರು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ್ದರು.³⁹ ಇವರನ್ನು 'ಲಿಂಗಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು' ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.¹¹

ಐತಿಹಾಸಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆ: ಡಾ. ಎಂ.ಎಂ. ಕಲಬುರ್ಗಿಯವರಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರು, ಮೂಲತಃ ಆಂಧ್ರದ ಸಂಪ್ರದಾಯಸ್ಥ ಶೈವರಾಗಿದ್ದ ಆರಾಧ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಕರ್ನಾಟಕಕ್ಕೆ ವಲಸೆ ಬಂದು ಬಸವ ಚಳುವಳಿಯೊಂದಿಗೆ ವಿಲೀನಗೊಂಡಾಗ, ತಮ್ಮ ವೈದಿಕ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ತಂದರು ಎಂದು ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇವರು 'ಲಿಂಗಾಯತ' ಪದದ ಬದಲು 'ವೀರಶೈವ' ಪದವನ್ನು ಪ್ರಚುರಪಡಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಸಂಸ್ಕೃತ-ಆಧಾರಿತ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಬುನಾದಿಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು.²⁶

ಈ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಭಿನ್ನತೆಗಳನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು, ಈ ಕೆಳಗಿನ ತುಲನಾತ್ಮಕ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯು ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿದೆ.

ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ	ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆ	ಗುರು/ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆ
ಮೂಲ	ಅನುಭವ ಮಂಟಪ (12ನೇ ಶತಮಾನ) 35	ಆದಿ-ಅನಾದಿ (ಶಿವನ ಐದು ಮುಖಗಳಿಂದ) 15
ಮೂಲಪುರುಷರು	ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭು, ಬಸವಣ್ಣ, ಚೆನ್ನಬಸವಣ್ಣ 12	ಪಂಚ ಆಚಾರ್ಯರು (ರೇಣುಕಾಚಾರ್ಯ ಇತ್ಯಾದಿ) 14
ಮೂಲ ಗ್ರಂಥ	ವಚನ ಸಾಹಿತ್ಯ (ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ) 1	ಶೈವಾಗಮಗಳು, ವೇದಗಳು, ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ (ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ) 42
ತಾತ್ವಿಕ ನಿಲುವು	ಅನುಭಾವಾತ್ಮಕ, ಸುಧಾರಣಾವಾದಿ, ಆಚರಣೆ-ವಿರೋಧಿ, ಜನತಾಂತ್ರಿಕ ([60]6, [63])	ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ, ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿ, ಆಚರಣೆ-ಕೇಂದ್ರಿತ, ಶ್ರೇಣೀಕೃತ 39
ಬಸವಣ್ಣನವರ ಸ್ಥಾನ	ಹೊಸ, ಸ್ವತಂತ್ರ ಧರ್ಮಮಾರ್ಗದ ಸ್ಥಾಪಕ/ಪ್ರೇರಕ 13	ಪುರಾತನ, ಮೊದಲೇ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಪರಂಪರೆಯ ಮಹಾನ್ ಸುಧಾರಕ 18
ಸಾಮಾಜಿಕ ರಚನೆ	ಸಮಾನತಾವಾದಿ, ಜಾತಿ-ವಿರೋಧಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯದ ನಿರಾಕರಣೆ (S_R37, [58])	ವೈದಿಕ ಪದ್ಧತಿಗಳು, ಜಾತಿ ಶ್ರೇಣೀಕರಣ ಮತ್ತು ಪೌರೋಹಿತ್ಯ ವರ್ಗವನ್ನು (ಆರಾಧ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು) ಒಳಗೊಂಡಿದೆ 32
ಪ್ರಮುಖ ಸಂಸ್ಥೆ	ಶೂನ್ಯಪೀಠ ಮತ್ತು ಅದರ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಗಳಾದ ವಿರಕ್ತ ಮಠಗಳು 31	ಐದು ಜಗದ್ಗುರು ಪೀಠಗಳು (ಪಂಚಪೀಠಗಳು) 14

ಕಲ್ಯಾಣದ ಕ್ರಾಂತಿಯ ನಂತರ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಉಳಿವಿಗಾಗಿ ಮತ್ತು ಅದರ ಪ್ರಸಾರಕ್ಕಾಗಿ ಮಠಗಳ ಸ್ಥಾಪನೆ ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಈ ಸಾಂಸ್ಥೀಕರಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯೇ ಅದರ ಮೂಲ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಆಶಯಗಳನ್ನು ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರವಹಿಸಿತು. ವಿರಕ್ತ ಮಠಗಳು ಬಸವಣ್ಣನವರ ಆದರ್ಶಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುವ ದાવો ಮಾಡಿದರೂ, ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳು ಕೂಡ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಆಚರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಂಡವು.³² ಗುರು ಮಠಗಳು ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ತೀವ್ರ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ; ಅವು ಬಸವಣ್ಣ ವಿರೋಧಿಸಿದ ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮರು-ಸಂಯೋಜನೆಗೊಂಡವು.

'ಜಂಗಮ' ಎಂಬ ಪದದ ಅರ್ಥವೇ ಈ ವಿಭಜನೆಯನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಶರಣ/ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ, 'ಜಂಗಮ' ಎಂಬುದು ಒಂದು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸ್ಥಿತಿ—ಅದು "ಚಲಿಸುವ ಲಿಂಗ", ಜನ್ಮವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಎತ್ತರವನ್ನು ತಲುಪಿದ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಿ (S_R16, [64]). ಆದರೆ, ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ 'ಜಂಗಮ' ಎಂಬುದು ಒಂದು ವಂಶಪಾರಂಪರ್ಯ ಪೌರೋಹಿತ್ಯ ಜಾತಿಯಾಯಿತು.³⁸ ಈ ಪರಿವರ್ತನೆಯು, ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಮೂಲಭೂತ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳು ಮತ್ತು ಆದರ್ಶಗಳನ್ನು ಗುರು/ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆಯು ಹೇಗೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಕರಣಗೊಳಿಸಿತು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಸ್ಪಷ್ಟ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ.

---

ಭಾಗ III: ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಮತ್ತು ಮೋಕ್ಷಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಭಿನ್ನತೆಗಳು

ಈ ಭಾಗವು ತಾತ್ವಿಕ ಭಿನ್ನತೆಗಳು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಹೇಗೆ ವ್ಯಕ್ತವಾಗುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸುತ್ತದೆ.

ಷಟ್‍ಸ್ಥಲ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ವಿಭಿನ್ನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳು

ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಉನ್ನತಿಯ ಆರು ಹಂತಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಷಟ್‍ಸ್ಥಲ ಸಿದ್ಧಾಂತವು ಎರಡೂ ಪರಂಪರೆಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾದರೂ, ಅದರ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಮೂಲಭೂತ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳಿವೆ.

ಆಗಮಿಕ ಬುನಾದಿ: ಷಟ್‍ಸ್ಥಲದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯು ಶರಣರಿಗಿಂತಲೂ ಹಿಂದಿನದು ಮತ್ತು ಶೈವಾಗಮಗಳಲ್ಲಿ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ 'ಪಾರಮೇಶ್ವರಾಗಮ'ದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.⁴⁴ ಆಗಮಗಳಲ್ಲಿ, ಇದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಅರ್ಹ ದೀಕ್ಷಿತರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾದ, ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಮತ್ತು ಕಠಿಣವಾದ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.⁴⁴ ಆಗಮಗಳಲ್ಲಿ, ಶಿವಭಕ್ತಿ ಇಲ್ಲದವರಿಗೆ, ನಾಸ್ತಿಕರಿಗೆ ಮತ್ತು ದುರಾಚಾರಿಗಳಿಗೆ ಷಟ್‍ಸ್ಥಲ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ಬೋಧಿಸಬಾರದು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.⁴⁴

ಶರಣರ ಪುನರ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ: ಶರಣರು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಚೆನ್ನಬಸವಣ್ಣನವರು, ಈ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿಯಾಗಿ ಪುನರ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದರು.⁴⁵

• ರೇಖೀಯ ಮಾರ್ಗ vs ಸಮಗ್ರ ಅನುಭವ: ಬಸವಣ್ಣನವರು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಷಟ್‍ಸ್ಥಲವನ್ನು ಒಂದರ ನಂತರ ಒಂದು ಹಂತವನ್ನು ಏರುವ ರೇಖೀಯ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ ನೋಡಿದರು. ಆದರೆ ಚೆನ್ನಬಸವಣ್ಣನವರು ಇದನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿ, ನಿಜವಾದ ಭಕ್ತನು ಎಲ್ಲಾ ಆರು ಹಂತಗಳನ್ನು ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಯಾವುದೇ ಹಂತದಿಂದ ಪರಿಪೂರ್ಣತೆಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಬಹುದು ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು.⁴⁶ ಇದು ಈ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಮನೋವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮತ್ತು ಸುಲಭವಾಗಿಸಿತು, ಅದರ ಕಠಿಣ ಶ್ರೇಣೀಕರಣವನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿತು.

• ಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವೀಕರಣ: ಈ ಪುನರ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವು ಮೋಕ್ಷದ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವೀಕರಣಗೊಳಿಸಿತು. ಇದು, ದೀರ್ಘ ಮತ್ತು ಕಠಿಣ ಅನುಕ್ರಮ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಮೂಲಕವಲ್ಲದೆ, ಇಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಈಗಲೇ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಮುಕ್ತಿ ಲಭ್ಯವಿದೆ ಎಂಬ ಶರಣರ ತತ್ವಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿತ್ತು.⁴⁵

ಬಸವೋತ್ತರ ಕಾಲದ ವ್ಯವಸ್ಥೀಕರಣ: ನಂತರದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳಾದ 'ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ' ಮತ್ತು ಮಾಯಿದೇವರ 'ಅನುಭವ ಸೂತ್ರ'ಗಳು ಷಟ್‍ಸ್ಥಲ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥಿತಗೊಳಿಸಿ, ಅದನ್ನು 101 ಉಪ-ಹಂತಗಳಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿದವು.⁴⁷ ಇದು ವಚನಗಳ ಹೆಚ್ಚು ಅನುಭಾವಾತ್ಮಕ ಬೋಧನೆಗಳಿಂದ ಒಂದು ಸಂಕೀರ್ಣ, ಪಾಂಡಿತ್ಯಪೂರ್ಣ ತಾತ್ವಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ರಚಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ.

ಷಟ್‍ಸ್ಥಲದ ಬಗೆಗಿನ ಈ ಸ್ಪರ್ಧಾತ್ಮಕ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳು ಕೇವಲ ಪಾಂಡಿತ್ಯಪೂರ್ಣ ಚರ್ಚೆಗಳಲ್ಲ; ಅವು ಮೂಲಭೂತ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಸಂಘರ್ಷವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ. ಆಗಮಿಕ/ಗುರು ಪರಂಪರೆಯು ಒಂದು ರಚನಾತ್ಮಕ, ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಮಾರ್ಗಕ್ಕೆ ಒತ್ತು ನೀಡುವುದರ ಮೂಲಕ, ಮೋಕ್ಷದ ಸಾಧನಗಳ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಅಧಿಕಾರ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ, ವಿರಕ್ತ/ಶರಣ ಪರಂಪರೆಯ ಸಮಗ್ರ, ಮನೋವೈಜ್ಞಾನಿಕ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವು ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಶಕ್ತಿ ನೀಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ವಿಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿ, ಅದನ್ನು ಸಾಧಕನ ಸ್ವಂತ ಅನುಭವದಲ್ಲಿ ಇರಿಸುತ್ತದೆ.

ಅನುಸರಣೆಯ ತ್ರಿವಿಧ ವರ್ಗೀಕರಣ (ಸಾಮಾನ್ಯ, ವಿಶೇಷ, ನಿರಾಭಾರಿ)

ವೀರಶೈವದಲ್ಲಿ ಅನುಯಾಯಿಗಳನ್ನು ಮೂರು ವಿಧಗಳಾಗಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ: ಸಾಮಾನ್ಯ, ವಿಶೇಷ, ಮತ್ತು ನಿರಾಭಾರಿ.⁴⁹

ಪದಗಳ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ: 'ಸಾಮಾನ್ಯ' ಎಂದರೆ ಸಾಧಾರಣ, 'ವಿಶೇಷ' ಎಂದರೆ ವಿಶಿಷ್ಟ, ಮತ್ತು 'ನಿರಾಭಾರಿ' ಎಂದರೆ ಹೊರೆಯಿಲ್ಲದವನು ಅಥವಾ ವೈರಾಗ್ಯವುಳ್ಳವನು.

ಹಂತಗಳೇ ಅಥವಾ ಪ್ರಕಾರಗಳೇ?: ಇವುಗಳು ಪ್ರತ್ಯೇಕ, ಸ್ಥಿರವಾದ ಉಪ-ಪಂಗಡಗಳೇ ಅಥವಾ ಒಬ್ಬನೇ ಸಾಧಕನ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಹಂತಗಳೇ ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಅಸ್ಪಷ್ಟತೆಯಿದೆ.

• ಹಂತಗಳಾಗಿ: ಒಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನದ ಪ್ರಕಾರ, ಇವು ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪಯಣದ ಹಂತಗಳಾಗಿವೆ. ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಮೂಲಭೂತ ದೀಕ್ಷೆಯ ಮೂಲಕ 'ಸಾಮಾನ್ಯ' ವೀರಶೈವನಾಗಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿ, ಆತ್ಮಶುದ್ಧೀಕರಣ ಮತ್ತು ಆಂತರಿಕ ಪ್ರಜ್ಞೆಯ ಜಾಗೃತಿಯ ಮೂಲಕ 'ವಿಶೇಷ' ಹಂತಕ್ಕೆ ತಲುಪಿ, ಸಂಪೂರ್ಣ ವೈರಾಗ್ಯವನ್ನು ಸಾಧಿಸುವ ಮೂಲಕ 'ನಿರಾಭಾರಿ'ಯಾಗಿ ಪರಿಪೂರ್ಣತೆಯನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಾನೆ.⁵⁰ ಈ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವು ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆಯ ಪ್ರಗತಿಪರ ವೈರಾಗ್ಯದ ಆದರ್ಶಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗುತ್ತದೆ.

• ಪ್ರಕಾರಗಳಾಗಿ: ಇನ್ನೊಂದು ದೃಷ್ಟಿಕೋನದ ಪ್ರಕಾರ, ಇವು ಸಮುದಾಯದೊಳಗಿನ ವಿಭಿನ್ನ ಜೀವನಶೈಲಿ ಅಥವಾ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿವೆ. 'ಸಾಮಾನ್ಯ' ವರ್ಗವು ಗೃಹಸ್ಥರನ್ನು, 'ವಿಶೇಷ' ವರ್ಗವು ಸಮರ್ಪಿತ ಸಾಧಕರನ್ನು ಅಥವಾ ಪುರೋಹಿತರನ್ನು, ಮತ್ತು 'ನಿರಾಭಾರಿ' ವರ್ಗವು ಅತ್ಯುನ್ನತ ಶ್ರೇಣಿಯ ತಪಸ್ವಿಗಳನ್ನು (ವಿರಕ್ತರನ್ನು) ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ.⁵² ಈ ಚೌಕಟ್ಟು ಸಮುದಾಯವನ್ನು ಸಾಂಸ್ಥಿಕವಾಗಿ ಸಂಘಟಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ವಿಭಜನೆಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ: 'ನಿರಾಭಾರಿ' ಆದರ್ಶವು ವಿರಕ್ತ ಮಠ ಪರಂಪರೆಯ ತಾತ್ವಿಕ ತಿರುಳಾಗಿದೆ, ಇದು ಲೌಕಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣ ವೈರಾಗ್ಯಕ್ಕೆ ಒತ್ತು ನೀಡುತ್ತದೆ.⁵⁰ 'ವಿಶೇಷ' ಹಂತವು, ಶುದ್ಧೀಕರಣಕ್ಕಾಗಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಆಚರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಗುರುವಿನ ಕೃಪೆಗೆ ನೀಡುವ ಮಹತ್ವದಿಂದಾಗಿ, ಗುರು/ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆಯ ಆಚರಣೆಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಹತ್ತಿರವಾಗಿದೆ.⁵⁰

ಈ ತ್ರಿವಿಧ ವರ್ಗೀಕರಣವು ಒಂದೇ ಸಮುದಾಯದೊಳಗೆ ವಿಭಿನ್ನ ಹಂತದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಜನರನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳಲು ಒಂದು ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಗೃಹಸ್ಥರಿಂದ (ಸಾಮಾನ್ಯ) ಹಿಡಿದು ಸಂನ್ಯಾಸಿಗಳವರೆಗೆ (ನಿರಾಭಾರಿ) ವಿವಿಧ ಜೀವನಶೈಲಿಗಳಿಗೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ, ಇತರ ಧರ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವಂತೆ ಗೃಹಸ್ಥರು ಮತ್ತು ಸಂನ್ಯಾಸಿಗಳ ನಡುವೆ ಕಠಿಣ ವಿಭಜನೆಯಾಗುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿ, ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಒಂದೇ ಮೋಕ್ಷಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಸಂಯೋಜಿಸುತ್ತದೆ.

---

ಭಾಗ IV: ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸಂಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ಅಂತಿಮ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ

ಈ ಅಂತಿಮ ಭಾಗವು ಹಿಂದಿನ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗಳನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸಿ, ಈ ವಿಭಜನೆಗಳು ಹೇಗೆ ಮತ್ತು ಏಕೆ ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ರೂಪುಗೊಂಡು ಗಟ್ಟಿಯಾದವು ಎಂಬುದನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.

ಪೂರ್ವವರ್ತಿ ಪಂಥಗಳ ಪರಂಪರೆ (ಪಾಶುಪತ ಮತ್ತು ಕಾಳಾಮುಖ)

ವೀರಶೈವವು ಶೂನ್ಯದಲ್ಲಿ ಉದ್ಭವಿಸಲಿಲ್ಲ; ಅದು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಬಲವಾಗಿದ್ದ ಪಾಶುಪತ ಮತ್ತು ಕಾಳಾಮುಖದಂತಹ ಹಿಂದಿನ ಶೈವ ಪಂಥಗಳಿಂದ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು.⁵³

ಶೈವ ಮೂಲಗಳು: ಅನೇಕ ಕಾಳಾಮುಖ ಮಠಗಳು ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯಗಳು ನಂತರ ವೀರಶೈವರ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ ಬಂದವು.¹⁸ ಇದು ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ರಚನೆಗಳ ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುವಿಕೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯು ಈ ಪಂಥಗಳ ಶೈವ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ತಳಹದಿಯನ್ನು ಆನುವಂಶಿಕವಾಗಿ ಪಡೆದರೂ, ಕಾಳಾಮುಖರಂತಹ ಪಂಥಗಳ ತೀವ್ರ, ರಹಸ್ಯಮಯ ಮತ್ತು ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಆಚರಣೆಗಳಿಂದ ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ ಭಿನ್ನವಾಗಿತ್ತು.⁵⁶ ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆಯ ಒತ್ತು, ಕಾಳಾಮುಖರ ಹೆಚ್ಚು ಆಂತರಿಕ, ಮಠೀಯ ಕೇಂದ್ರಿತ ದೃಷ್ಟಿಗೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿದೆ.⁵⁵ ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ, ಸಂಘಟಿತ ಪೌರೋಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯಗಳ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಗುರು ಪರಂಪರೆಯು ಕಾಳಾಮುಖ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಮಾದರಿಯಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿರಬಹುದು.⁵³

ಬಸವೋತ್ತರ ಕಾಲದ ಸಂಸ್ಕೃತೀಕರಣ ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥೀಕರಣ

ಕಲ್ಯಾಣದಿಂದ ಶರಣರು ಚದುರಿಹೋದ ನಂತರ, ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಅದರ ಬೋಧನೆಗಳನ್ನು ಕ್ರೋಢೀಕರಿಸುವ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಉಂಟಾಯಿತು. ಇದು ವಚನಗಳ ಸಂಕಲನ ಮತ್ತು ಮಠಗಳ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು (S_R14, [65]).

15ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದೀಚೆಗೆ, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಆರಾಧ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಂದ, ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಸಂಸ್ಕೃತ-ಆಧಾರಿತ ತಾತ್ವಿಕ ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಬುನಾದಿಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಪ್ರಯತ್ನವು ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು.²⁶ ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ 'ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ' ⁴² ಮತ್ತು 'ಶ್ರೀಕರ ಭಾಷ್ಯ' ⁴⁷ ದಂತಹ ಪ್ರಮುಖ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳು ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಚಾರಕ್ಕೆ ಬಂದವು. ಈ ಗ್ರಂಥಗಳು ವೀರಶೈವವನ್ನು ವೈದಿಕ/ಆಗಮಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ಪುನರ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿ, ಬಸವಣ್ಣನವರ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿ, ಪಂಚಾಚಾರ್ಯರ ಮೂಲ ಕಥನವನ್ನು ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡಿದವು. ಈ ಹೊಸ ನಿರೂಪಣೆಗೆ ಸರಿಹೊಂದುವಂತೆ ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳನ್ನು ಮತ್ತು "ವೀರಶೈವ" ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಪ್ರಕ್ಷೇಪ ಮಾಡಲಾಯಿತು ಎಂಬ ವಾದವೂ ಇದೆ (

S_R47, [11], [11]). ಈ ಸಂಸ್ಕೃತೀಕರಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ವಚನ-ನಿಷ್ಠ ವಿರಕ್ತ ಪರಂಪರೆ ಮತ್ತು ಆಗಮ-ನಿಷ್ಠ ಗುರು/ಆರಾಧ್ಯ ಪರಂಪರೆಯ ನಡುವಿನ ವಿಭಜನೆಯನ್ನು ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸಿತು.¹⁸

ತೀರ್ಮಾನ - ದ್ವಂದ್ವದಲ್ಲಿ ಏಕತೆ: ಒಂದು ಪರಂಪರೆಯ ಲಕ್ಷಣ

ವೀರಶೈವದೊಳಗಿನ ತಾತ್ವಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ವಿಭಜನೆಯು ಅದರ ದೌರ್ಬಲ್ಯದ ಸಂಕೇತವಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಅದು ಅದರ ಅನನ್ಯತೆಯ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದೆ. ಕನ್ನಡ ವಚನ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಆಗಮಗಳ ನಡುವಿನ ತಾತ್ವಿಕ ಸಂಘರ್ಷ, ಹಾಗೂ ವಿರಕ್ತ ಮಠಗಳು ಮತ್ತು ಗುರು ಪೀಠಗಳ ನಡುವಿನ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಪೈಪೋಟಿ, ಈ ಪರಂಪರೆಯ 800 ವರ್ಷಗಳ ವಿಕಾಸವನ್ನು ರೂಪಿಸಿದೆ. ಶರಣರ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ, ಅನುಭಾವಾತ್ಮಕ ಪ್ರಚೋದನೆ ಮತ್ತು ಆಚಾರ್ಯರ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ, ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಪ್ರಚೋದನೆಗಳ ನಡುವಿನ ಈ ನಿರಂತರ ಸಂವಾದ ಮತ್ತು ಉದ್ವಿಗ್ನತೆಯು ವೀರಶೈವದ ಸಂಕೀರ್ಣ ಇತಿಹಾಸ, ಅದರ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಪ್ರಭಾವಗಳ ಸಮಾಗಮ, ಮತ್ತು ಅದರ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಮೂಲಗಳನ್ನು ಸಾಂಸ್ಥೀಕರಣ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಒತ್ತಡಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಮನ್ವಯಗೊಳಿಸುವ ನಿರಂತರ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಈ "ದ್ವಂದ್ವದಲ್ಲಿನ ಏಕತೆ"ಯೇ ವೀರಶೈವ ಪರಂಪರೆಯ ನಿಜವಾದ ಚೈತನ್ಯವಾಗಿದೆ.

----

Works cited

1. Transformation through literature: A study of vachana literature and its impact on society, accessed on August 24, 2025, https://ijels.com/upload_document/issue_files/5IJELS-10520216-Transformation.pdf

2. Vachana Sahithya - Lingayat Religion, accessed on August 24, 2025, https://lingayatreligion.com/LingayatBasics/Vachana_Sahithya.htm

3. ವಚನ ಸಾಹಿತ್ಯ - ವಿಕಿಪೀಡಿಯ, accessed on August 24, 2025, https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%9A%E0%B2%A8_%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%AF

4. ಮೇ 2021 - ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಅಸ್ಮಿತೆ, accessed on August 24, 2025, https://www.xn--3rcg0cb2dscb3aa6eh9icbdi3guahd6fwdvhheg.com/2021/05/

5. Vachana sahitya - Wikipedia, accessed on August 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Vachana_sahitya

6. UNIT 25 MEDIEVAL RELIGIOUS MOVEMENTS I - VEERASHAIVISM - eGyanKosh, accessed on August 24, 2025, https://egyankosh.ac.in/bitstream/123456789/21719/1/Unit-25.pdf

7. What is Lingayata? A Brief Look Into the Evolution of a Term Favoured by Media But Grasped by Few - Janata Weekly, accessed on August 24, 2025, https://janataweekly.org/what-is-lingayata-a-brief-look-into-the-evolution-of-a-term-favoured-by-media-but-grasped-by-few/

8. Karnataka recognises Lingayat as separate religion, to seek Centre's approval - Reddit, accessed on August 24, 2025, https://www.reddit.com/r/india/comments/85ikwq/karnataka_recognises_lingayat_as_separate/

9. What is Lingayata? A Brief Look Into the Evolution of a Term Favoured by Media But Grasped by Few - The Wire, accessed on August 24, 2025, https://m.thewire.in/article/culture/lingayata-karnataka-vachanas-sharanas

10. The Practice of Veerashaivism under Pagonde Palegars of Tumakuru District of Karnataka - Research Journal of Humanities and Social Sciences, accessed on August 24, 2025, https://rjhssonline.com/HTML_Papers/Research%20Journal%20of%20Humanities%20and%20Social%20Sciences__PID__2020-11-4-2.html

11. ವೀರಶೈವ ಒಂದು ವೃತ - ಲಿಂಗಾಯತ ಸ್ವತಂತ್ರ ಧರ್ಮ - Lingayat Religion, accessed on August 24, 2025, https://www.lingayatreligion.com/K/Veershiava-is-not-lingayat.htm

12. ಬಸವೇಶ್ವರ - ವಿಕಿಪೀಡಿಯ, accessed on August 24, 2025, https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AC%E0%B2%B8%E0%B2%B5%E0%B3%87%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%B5%E0%B2%B0

13. ಚರ್ಚೆ: ವೀರಶೈವ ಒಂದು ವ್ರತ-ಲಿಂಗಾಯತ ಸ್ವತಂತ್ರ ಧರ್ಮ | debate about Lingayatha seprate religion - Oneindia Kannada, accessed on August 24, 2025, https://kannada.oneindia.com/news/karnataka/debate-about-lingayatha-seprate-religion-144762.html

14. ವೀರಶೈವ - ವಿಕಿಪೀಡಿಯ, accessed on August 24, 2025, https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B5%E0%B3%80%E0%B2%B0%E0%B2%B6%E0%B3%88%E0%B2%B5

15. History | Rambhapuri Peetha, accessed on August 24, 2025, https://www.rambhapuripeetha.org/history/

16. Veerashaiva-Lingayat community is One - Arise Bharat, accessed on August 24, 2025, https://arisebharat.com/2018/03/21/veerashaiva-lingayat-community-is-one/

17. Virasaivasm - Veerashaiva Samaja of Asia Pacific Inc (VSAP), accessed on August 24, 2025, https://veerashaivasamaja.org/blog2.html

18. Lingayats - Wikipedia, accessed on August 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Lingayats

19. Basava - Wikipedia, accessed on August 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Basava

20. Making sense of Lingayat vs Veerashaiva debate: What Gauri Lankesh thought, accessed on August 24, 2025, https://veerashaivasamaja.org/blog4.html

21. Panchacharyas - Wikipedia, accessed on August 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Panchacharyas

22. ಲಿಂಗಾಯತ- ಲಿಂಗಾಯತರು ಹಿಂದೂಗಳಲ್ಲ -ಡಾ.ಎನ್.ಜಿ.ಮಹಾದೇವಪ್ಪ - Lingayat Religion, accessed on August 24, 2025, https://www.lingayatreligion.com/K/LingayataruHindugalalla.htm

23. Sanskritization and Westernization - SILAPATHAR COLLEGE, accessed on August 24, 2025, https://silapatharcollege.edu.in/online/attendence/classnotes/files/1653748387.pdf

24. Siddhant Shikhamani Granth - ForumIAS community, accessed on August 24, 2025, https://forumias.com/blog/siddhant-shikhamani-granth/

25. Sanskritization and Caste Opposition, accessed on August 24, 2025, https://www.nepjol.info/index.php/HJSA/article/view/1492/1466

26. Examining the Kalburgi thesis on the origin of the Lingayats - South ..., accessed on August 24, 2025, https://blogs.lse.ac.uk/southasia/2018/04/18/examining-the-kalburgi-thesis-on-the-origin-of-the-lingayats/

27. ಜಂಗಮರು ಮೂಲತಃ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು..! - Prajavani, accessed on August 24, 2025, https://www.prajavani.net/article/%E0%B2%9C%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%AE%E0%B2%B0%E0%B3%81-%E0%B2%AE%E0%B3%82%E0%B2%B2%E0%B2%A4%E0%B2%83-%E0%B2%AC%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%B9%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%A3%E0%B2%B0%E0%B3%81

28. ಲಿಂಗಾಯತ- ಪಂಚಪೀಠಗಳ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ ನಿಜವೆಷ್ಟು? - Lingayat Religion, accessed on August 24, 2025, https://www.lingayatreligion.com/K/Panch-Peetha-Pratipaadane-Nijveshtu.htm

29. Virakta: Significance and symbolism, accessed on August 24, 2025, https://www.wisdomlib.org/concept/virakta

30. Virakta, Viraktā: 22 definitions - Wisdom Library, accessed on August 24, 2025, https://www.wisdomlib.org/definition/virakta

31. ಅವಿರ್ಭಾವ - GPPVVS, accessed on August 24, 2025, https://gppvvs.ac.in/NAAC/Criterion-3/3.3.2/29_NDM.pdf

32. South Asia @ LSE: Examining the Kalburgi thesis on the origin of the Lingayats, accessed on August 24, 2025, http://eprints.lse.ac.uk/89623/1/southasia-2018-04-18-examining-the-kalburgi-thesis-on-the-origin-of.pdf

33. What the fuss is all about: Lingayats could be a new religious community - Deccan Herald, accessed on August 24, 2025, https://www.deccanherald.com/content/665753/what-fuss-all-lingayats-could.html

34. UNIT 25 MEDIEVAL RELIGIOUS MOVEMENTS I ... - eGyanKosh, accessed on August 24, 2025, https://www.egyankosh.ac.in/bitstream/123456789/21719/1/Unit-25.pdf

35. About Mutt-History - SJM Math Chitradurga, accessed on August 24, 2025, https://www.sjmmath.in/about_mut_history.php

36. ‌Ravi Hunj Column: ವಾಸ್ತವದ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಇತಿಹಾಸ ವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಡುವ ..., accessed on August 24, 2025, https://vishwavani.news/ankanagalu/ravi-hunj-column-4-30968.html

37. ಶ್ರೀಮಠದ ಇತಿಹಾಸ - SJM Math Chitradurga, accessed on August 24, 2025, https://sjmmath.in/about_vidyapeetha_kannada.php

38. ಲಿಂಗಾಯತ- ವೀರಶೈವ ಪಂಚಾಚಾರ್ಯ ಮಿಥ್ಯ ಮತ್ತು ಸತ್ಯ - Lingayat Religion, accessed on August 24, 2025, https://www.lingayatreligion.com/K/Panchacharya-myth-and-truth.htm

39. Castes and Tribes of Southern India/Ārādhya - Wikisource, the free ..., accessed on August 24, 2025, https://en.wikisource.org/wiki/Castes_and_Tribes_of_Southern_India/%C4%80r%C4%81dhya

40. Anubhava Mantapa - Wikipedia, accessed on August 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Anubhava_Mantapa

41. The Vachana Shastra - Welcome to Spiritual World of Veerashaiva's. - Virashaiva, accessed on August 24, 2025, https://www.virashaiva.com/the-vachana-shastra-i/

42. ಸಿದ್ದಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ - ವಿಕಿಪೀಡಿಯ, accessed on August 24, 2025, https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%A6%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%A4_%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B2%A3%E0%B2%BF

43. ಬಸವ ಯುಗದ ಬೆಳಕು, ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಜನಕ; ಶರಣಬಸವ ಮಹಾಸ್ವಾಮಿ - bidar: basava jayanti festival, accessed on August 24, 2025, https://vijaykarnataka.com/news/bidar/bidar-basava-jayanti-festival/articleshow/63802068.cms

44. ಶರಣಧರ್ಮದಲ್ಲಿ 'ಷಟ್‍ ಸ್ಥಲಗಳ' ಮಹತ್ವ - News | BookBrahma, accessed on August 24, 2025, https://www.bookbrahma.com/news/sharanadharmadalli-shat-stalagala-mahatwa

45. Shatsthala - Wikipedia, accessed on August 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Shatsthala

46. Chennabasavanna on Sat-sthala - Welcome to Spiritual World of Veerashaiva's. - Virashaiva, accessed on August 24, 2025, https://www.virashaiva.com/chennabasavanna-on-sat-sthala/

47. ಸಂಸ್ಕೃತ ಕೃತಿಗಳು – Bayalu, accessed on August 24, 2025, https://bayalu.co.in/%E0%B2%B8%E0%B2%82%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B3%83%E0%B2%A4-%E0%B2%95%E0%B3%83%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81/

48. Anubhava-sūtra of Māyideva [Part 2], accessed on August 24, 2025, https://www.wisdomlib.org/hinduism/book/a-history-of-indian-philosophy-volume-5/d/doc210064.html

49. ಅಮೃತ ಬಿಂದು, ಶ್ರೀ ಶೈವಾಗಮ: ಧಾರ್ವಿುಕ ವ್ರತ, ಲೌಕಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಆಚರಣೆ, accessed on August 24, 2025, https://www.vijayavani.net/amruta-bindu-51

50. ಲಿಂಗಾಯತ- ಶೈವ ಪ್ರಭೇದ - Lingayat Religion, accessed on August 24, 2025, https://lingayatreligion.com/K/Dict/Shaiva-Prabheda.htm

51. ವೀರಶೈವ ದರ್ಶನ, accessed on August 24, 2025, https://ia803208.us.archive.org/2/items/in.ernet.dli.2015.363539/2015.363539.Viirashaiva-Darshana_text.pdf

52. Veerashaivism in a Nut-shell - Welcome to Spiritual World of Veerashaiva's. - Virashaiva, accessed on August 24, 2025, https://www.virashaiva.com/veerashaivism-in-a-nut-shell/

53. The Impact Of Kalamukhas On Veera Saivism In Medieval South India - IOSR Journal, accessed on August 24, 2025, https://www.iosrjournals.org/iosr-jhss/papers/Vol.29-Issue3/Ser-3/E2903032830.pdf

54. History - world wide journals, accessed on August 24, 2025, https://www.worldwidejournals.com/international-journal-of-scientific-research-(IJSR)/recent_issues_pdf/2016/July/July_2016_1467365205__27.pdf

55. Kalamukha - Wikipedia, accessed on August 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Kalamukha

56. Anceint Virashaiva - Shaivam.org, accessed on August 24, 2025, https://shaivam.org/schools-saivism/anceint-virashaiva/

57. Shri Siddhantha Shikhamani (in Sanskrit and Kannada) : Sri Shivayogi Shivacharya : Free Download, Borrow, and Streaming - Internet Archive, accessed on August 24, 2025, https://archive.org/details/shri-siddhantha-shikhamani-sanskrit-kannada