ವೀರಶೈವ-ಲಿಂಗಾಯತ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಸಮಗ್ರ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ: ವಚನ ಕ್ರಾಂತಿ, ಆಗಮಿಕ ಮೂಲಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತೀಕರಣ
ಪೀಠಿಕೆ - ಮೂಲಭೂತ ದ್ವಂದ್ವ: ಜನಭಾಷೆಯ ಕ್ರಾಂತಿ ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಪ್ರಾಚೀನತೆ
ಲಿಂಗಾಯತ (Lingayat) ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಉಗಮದ ಕುರಿತಾದ ಚರ್ಚೆಯು ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಮತ್ತು ಪರಸ್ಪರ ವಿರುದ್ಧವಾದ ನಿರೂಪಣೆಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಘರ್ಷವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ. ಒಂದು ನಿರೂಪಣೆಯು 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಒಂದು ಆಮೂಲಾಗ್ರ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಕ್ರಾಂತಿಯಾಗಿ ನೋಡುತ್ತದೆ. ಮತ್ತೊಂದು ನಿರೂಪಣೆಯು ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕೆ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಾಚೀನ ಶೈವಾಗಮಗಳಲ್ಲಿ (Shaiva Agamas) ಆಳವಾದ ಬೇರುಗಳಿವೆ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ವರದಿಯ ಉದ್ದೇಶವು, ಈ ಎರಡೂ ನಿರೂಪಣೆಗಳನ್ನು ಆಳವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸಿ, ಅವುಗಳ ಐತಿಹಾಸಿಕ, ತಾತ್ವಿಕ ಮತ್ತು ಪಠ್ಯ ಆಧಾರಗಳನ್ನು ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕವಾಗಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುವುದಾಗಿದೆ.
ಬಸವಣ್ಣನವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯು ತನ್ನ ಮೂಲ ಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ಅಂದಿನ ಹಿಂದೂ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ವಿರುದ್ಧದ ಒಂದು ಪ್ರತಿಭಟನೆಯಾಗಿತ್ತು. ಅದು ವೇದಗಳ (Vedas) ಅಧಿಕಾರ, ಜಾತಿ ತಾರತಮ್ಯ, ಪೌರೋಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತದ ಏಕಸ್ವಾಮ್ಯವನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿತು. ಬದಲಾಗಿ, ನೇರವಾದ, ವೈಯಕ್ತಿಕ ಅನುಭವ (ಅನುಭಾವ / Anubhava) ಆಧಾರಿತ ದೈವಿಕ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ಭಾಷೆಯಾದ ಕನ್ನಡದ ಬಳಕೆಗೆ ಒತ್ತು ನೀಡಿತು. ಈ ಚಳುವಳಿಯ ಸಾಹಿತ್ಯಿಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಾದ ವಚನಗಳು (Vachanas), ನೇರ ಅನುಭವದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ ಕಾರಣ, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶಾಸ್ತ್ರಗ್ರಂಥಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿವೆ.
ಇದಕ್ಕೆ ತದ್ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ, ಬಸವೋತ್ತರ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ 14-15ನೇ ಶತಮಾನಗಳ ನಂತರ, ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಸ್ಕೃತ ಶೈವಾಗಮಗಳು ಮತ್ತು ವೇದಗಳೊಂದಿಗೆ ತಳಕು ಹಾಕುವ ಪ್ರಬಲ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ನಡೆದವು. ಈ ನಿರೂಪಣೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಬಸವಣ್ಣನವರು ಈ ಧರ್ಮದ ಸ್ಥಾಪಕರಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಪೂರ್ವ-ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಧರ್ಮದ "ಪುನರುಜ್ಜೀವಕರು" ಮಾತ್ರ. ಈ ವಾದದ ತಿರುಳು, ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳಾದ ವೀರಶೈವ (Veerashaiva), ಇಷ್ಟಲಿಂಗ (Ishtalinga) ಮತ್ತು ಷಟ್ಸ್ಥಲ (Shatsthala) ಗಳು ಆಗಲೇ ಆಗಮಗಳಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದವು ಎಂಬುದಾಗಿದೆ.
ಈ ವರದಿಯು ಈ ಐತಿಹಾಸಿಕ-ತಾತ್ವಿಕ ಚರ್ಚೆಯನ್ನು ಆಳವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಒಂದು ರೀತಿಯ "ಸಂಸ್ಕೃತೀಕರಣ" (Sanskritization) ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದ್ದು, ಒಂದು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ, ವೈದಿಕ-ವಿರೋಧಿ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ವೈದಿಕ ಮತ್ತು ಆಗಮಿಕ ಚೌಕಟ್ಟಿಗೆ ಹೊಂದಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಚರ್ಚೆಯು ಕೇವಲ ಶೈಕ್ಷಣಿಕವಲ್ಲ; ಇದು ಲಿಂಗಾಯತ ಧರ್ಮವನ್ನು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾದ ಸ್ವತಂತ್ರ ಧರ್ಮವೆಂದು ಗುರುತಿಸಬೇಕೆಂಬ ಆಧುನಿಕ ಚಳುವಳಿಯ ಅಡಿಪಾಯವಾಗಿದೆ. ಎಂ.ಎಂ. ಕಲಬುರ್ಗಿಯಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ವಾದವನ್ನು ಬಲವಾಗಿ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ, ವೀರಶೈವವು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದ ಒಂದು ಪ್ರಾಚೀನ ಅಂಗ ಎಂಬ ವಾದವು ಆಗಮಿಕ ಮೂಲದ ನಿರೂಪಣೆಯನ್ನೇ ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ.
ಭಾಗ I: ಅನುಭಾವದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ - 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣ ಕ್ರಾಂತಿ
ಈ ವರದಿಯ ಮೊದಲ ಭಾಗವು 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುತ್ತದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ-ಕೇಂದ್ರಿತ, ಕರ್ಮಠ ಸಂಪ್ರದಾಯದಿಂದ ಪ್ರಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಬೇರ್ಪಟ್ಟ ಚಳುವಳಿಯಿದು. ಇಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯ ಆಯ್ಕೆಯು ಕೇವಲ ಭಾಷಿಕವಾಗಿರದೆ, ಆಳವಾದ ತಾತ್ವಿಕ ನಿಲುವಾಗಿತ್ತು. ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಅನುಭವ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಒಳಗೊಳ್ಳುವಿಕೆಯಂತಹ ಚಳುವಳಿಯ ಮೂಲಭೂತ ಮೌಲ್ಯಗಳಿಗೆ ಇದು ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ಈ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
1.1 ಸಾಮಾಜಿಕ-ಧಾರ್ಮಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಮತ್ತು ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಉದಯ
ಬಸವಣ್ಣನವರ ಕಾಲಕ್ಕಿಂತ ಮುಂಚೆ, ಕರ್ನಾಟಕದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಭೂಮಿಕೆಯು ಕಾಳಾಮುಖ (Kalamukha) ಮತ್ತು ಪಾಶುಪತದಂತಹ (Pashupata) ಶೈವ ಪಂಥಗಳಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಪಂಥಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಅಂದಿನ ರಾಜಮನೆತನಗಳ ಆಶ್ರಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದು, ಮಠಮಾನ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ತಮ್ಮ ಹಿಡಿತವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದ್ದವು. ಶರಣ ಚಳುವಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ, ಈ ಪಂಥಗಳು ಆಳುವ ವರ್ಗಗಳೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದ್ದವು ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಮಠಗಳು ಹಾಗೂ ದೇವಾಲಯಗಳ ಮೇಲೆ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು. ಇಂತಹ ಸ್ಥಾಪಿತ ಧಾರ್ಮಿಕ ಅಧಿಕಾರ ಕೇಂದ್ರಗಳ ವಿರುದ್ಧದ ಬಂಡಾಯವೇ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಮೂಲ ಪ್ರೇರಣೆಯಾಯಿತು. ಬಸವಣ್ಣ, ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭು, ಅಕ್ಕಮಹಾದೇವಿ ಮುಂತಾದ ಶರಣರ (Sharanas) ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಈ ಚಳುವಳಿಯು ಕೇವಲ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸುಧಾರಣೆಯಾಗಿರದೆ, ಒಂದು ಆಳವಾದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಕ್ರಾಂತಿಯಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಶ್ರೇಣೀಕರಣ, ಲಿಂಗ ತಾರತಮ್ಯ, ವೈದಿಕ ಕರ್ಮಕಾಂಡಗಳು (Vedic ritualism) ಮತ್ತು ಮೂಢನಂಬಿಕೆಗಳನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿತು.
ಈ ಕ್ರಾಂತಿಯ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದು ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯ ಬಳಕೆ. ಶರಣರು ತಮ್ಮ ಅನುಭಾವವನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತದಂತಹ ಪಂಡಿತರ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸದೆ, ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ಆಡುಭಾಷೆಯಾದ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ 'ವಚನ'ಗಳ ಮೂಲಕ ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟರು. ಇದು ಧರ್ಮವನ್ನು ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕಗೊಳಿಸಿದ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿತ್ತು. ಸಂಸ್ಕೃತದ ಮೇಲಿನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಶಾಹಿ ಏಕಸ್ವಾಮ್ಯವನ್ನು ಮುರಿದು, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸಂವಾದವನ್ನು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರಿಗೂ ತಲುಪುವಂತೆ ಮಾಡಿತು. ಈ ಮೂಲಕ, ಧರ್ಮದ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಪವಿತ್ರ ಗ್ರಂಥಗಳಿಂದ (ಶ್ರುತಿ / Shruti) ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ, ವೈಯಕ್ತಿಕ ಅನುಭವಕ್ಕೆ (ಅನುಭಾವ / Anubhava) ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಯಿತು.
ಈ ಚಳುವಳಿಯ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಹೃದಯಕೇಂದ್ರವಾಗಿದ್ದುದು ಕಲ್ಯಾಣದ 'ಅನುಭವ ಮಂಟಪ' (Anubhava Mantapa). ಇದು ಕೇವಲ ಒಂದು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಭೆಯಾಗಿರದೆ, 'ಅನುಭವದ ಮಹಾಮನೆ'ಯಾಗಿತ್ತು. ಇಲ್ಲಿ ಸಮಾಜದ ಎಲ್ಲಾ ಸ್ತರಗಳಿಂದ ಬಂದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು—ಮಹಿಳೆಯರು, ದಲಿತರು ಸೇರಿದಂತೆ—ತಮ್ಮ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅರಿವನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವಕಾಶವಿತ್ತು. ಇದು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ, ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಲಿಕೆಯ ಮಾದರಿಗಳಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿರುದ್ಧವಾದ ಒಂದು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ವೇದಿಕೆಯಾಗಿತ್ತು.
1.2 ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಗೊಂಡ ಮೂಲ ತತ್ವಗಳು
ವಚನಗಳು ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರಕಾರ. ಅವು ಗದ್ಯವೂ ಅಲ್ಲ, ಸಂಪೂರ್ಣ ಪದ್ಯವೂ ಅಲ್ಲ; ಅನುಭಾವದ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಸ್ವತಃಸ್ಫೂರ್ತವಾಗಿ ಹೊಮ್ಮಿದ ನೇರ ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳು. 'ವಚನ' ಎಂದರೆ 'ನುಡಿದ ಮಾತು' ಎಂದರ್ಥ, ಇದು ಅನುಭವದ ನೇರ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಒತ್ತು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಶರಣ ಧರ್ಮದ ಮೂಲಭೂತ ತತ್ವಗಳು ಈ ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಚೌಕಟ್ಟುಗಳಾಗಿರದೆ, ಜೀವಂತ ಅನುಭವಗಳಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತಗೊಂಡಿವೆ.
ಪಂಚಾಚಾರಗಳು (Panchacharas): ಲಿಂಗಾಚಾರ, ಸದಾಚಾರ, ಶಿವಾಚಾರ, ಭೃತ್ಯಾಚಾರ ಮತ್ತು ಗಣಾಚಾರಗಳು ಕೇವಲ ನಿಯಮಗಳಾಗಿರದೆ, ದೈನಂದಿನ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ನೈತಿಕ ಸಂಹಿತೆಗಳಾಗಿ ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿತವಾಗಿವೆ.
ಅಷ್ಟಾವರಣಗಳು (Ashtavaranas): ಗುರು (Guru), ಲಿಂಗ (Linga), ಜಂಗಮ (Jangama), ಪಾದೋದಕ (Padodaka), ಪ್ರಸಾದ (Prasada), ವಿಭೂತಿ (Vibhuti), ರುದ್ರಾಕ್ಷಿ (Rudraksha) ಮತ್ತು ಮಂತ್ರ (Mantra)—ಈ ಎಂಟು ರಕ್ಷೆಗಳು ಭಕ್ತನ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಬದುಕಿನ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗಗಳಾಗಿವೆ.
ಷಟ್ಸ್ಥಲ (Shatsthala): ಇದು ಶರಣ ದರ್ಶನದ ಆತ್ಮವಿದ್ದಂತೆ. ಭಕ್ತ, ಮಹೇಶ, ಪ್ರಸಾದಿ, ಪ್ರಾಣಲಿಂಗಿ, ಶರಣ ಮತ್ತು ಐಕ್ಯ—ಈ ಆರು ಹಂತಗಳ ಮೂಲಕ ಆತ್ಮವು ಪರಮಾತ್ಮನೊಂದಿಗೆ ಒಂದಾಗುವ (ಐಕ್ಯ / Aikya) ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ, ಮಾನಸಿಕ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪಯಣವನ್ನು ಇದು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ವಚನಗಳು ಇದನ್ನು ಕಠಿಣ ಸಿದ್ಧಾಂತವಾಗಿ ಮಂಡಿಸದೆ, ಪ್ರಜ್ಞೆಯ ವಿಕಾಸದ ನಕ್ಷೆಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತವೆ.
1.3 ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರವರ್ತಕರು: ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಪಂಚ ಮಹಾಶಕ್ತಿಗಳು (Pancha Mahashaktigalu)
12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯು ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯಿಂದ ರೂಪಿತವಾದುದಲ್ಲ. ಅದು ಅನೇಕ ಶರಣರ ಸಾಮೂಹಿಕ ಪ್ರಯತ್ನದ ಫಲ. ಇವರಲ್ಲಿ ಐದು ಪ್ರಮುಖ ಶಕ್ತಿಗಳನ್ನು "ಪಂಚ ಮಹಾಶಕ್ತಿಗಳು" ಎಂದು ಗುರುತಿಸಬಹುದು.
ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭು (Allamaprabhu): ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭುಗಳು ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಗುರುವಾಗಿ, ಅನುಭವ ಮಂಟಪದ 'ಶೂನ್ಯ ಸಿಂಹಾಸನ'ದ (Shunya Simhasana) ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರದು ಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಅನುಭಾವದ ಮಾರ್ಗ. 'ಗುಹೇಶ್ವರ' (Guheshwara) ಎಂಬ ಅಂಕಿತನಾಮದೊಂದಿಗೆ ರಚಿತವಾದ ಅವರ ವಚನಗಳು ಗಹನವಾದ ತಾತ್ವಿಕ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಯೌಗಿಕ ನಿಲುವುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಅವರು ತಮ್ಮ ಅನುಭವವನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಹೇಳದೆ, ಬೆಡಗಿನ ಭಾಷೆ ಅಥವಾ ರೂಪಕಗಳ ಮೂಲಕ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ನಿಪುಣರಾಗಿದ್ದರು, ಇದು ಅವರ ವಚನಗಳಿಗೆ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಆಳವನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ಅವರು ಬಸವಣ್ಣನವರ ಭಕ್ತಿ ಮಾರ್ಗಕ್ಕೆ ಜ್ಞಾನದ ಆಯಾಮವನ್ನು ಸೇರಿಸಿ, ಚಳುವಳಿಗೆ ತಾತ್ವಿಕ ಗಟ್ಟಿತನವನ್ನು ಒದಗಿಸಿದರು.
ಬಸವಣ್ಣ (Basavanna): ಬಸವಣ್ಣನವರು ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ರೂವಾರಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ತಮ್ಮ 'ಕೂಡಲಸಂಗಮದೇವ' (Kudalasangamadeva) ಅಂಕಿತದ ವಚನಗಳ ಮೂಲಕ ಜಾತಿ, ಲಿಂಗ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ತಾರತಮ್ಯಗಳನ್ನು ಕಟುವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಿದರು. ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಗೂ ದೈವದೊಂದಿಗೆ ನೇರ ಸಂಪರ್ಕ ಕಲ್ಪಿಸುವ ಸಾಧನವಾಗಿ 'ಇಷ್ಟಲಿಂಗ'ವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿ, ಧರ್ಮವನ್ನು ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕಗೊಳಿಸಿದರು. 'ಕಾಯಕವೇ ಕೈಲಾಸ' (Kayaka-ve Kailasa) ಎಂಬ ತತ್ವದ ಮೂಲಕ ದೈಹಿಕ ಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಗೌರವವನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟರು. ಅವರೇ ಅನುಭವ ಮಂಟಪದ ಸ್ಥಾಪಕ ಪ್ರೇರಕರಾಗಿದ್ದು, ಸಮಾಜದ ಎಲ್ಲಾ ಸ್ತರಗಳ ಜನರನ್ನು ಒಂದೇ ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ತಂದು, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸಂವಾದಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ಕಲ್ಪಿಸಿದರು.
ಚೆನ್ನಬಸವಣ್ಣ (Chennabasavanna): ಬಸವಣ್ಣನವರ ಸೋದರಳಿಯರಾದ ಚೆನ್ನಬಸವಣ್ಣನವರು ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಪ್ರಮುಖ ಸಿದ್ಧಾಂತ ನಿರೂಪಕರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಶರಣರ ಅನುಭಾವಿ ಚಿಂತನೆಗಳನ್ನು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ 'ಷಟ್ಸ್ಥಲ' ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು, ಒಂದು ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ತಾತ್ವಿಕ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ರೂಪಿಸಿದರು. ಷಟ್‌ಸ್ಥಲವು ಅನುಕ್ರಮವಾದ ಏಣಿಯಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಹಂತದಿಂದಲೂ ಮುಕ್ತಿ ಸಾಧ್ಯ ಎಂಬ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಮರುವ್ಯಾಖ್ಯಾನವನ್ನು ನೀಡಿದ್ದು ಅವರ ಪ್ರಮುಖ ಕೊಡುಗೆ. ಕಲ್ಯಾಣ ಕ್ರಾಂತಿಯ ನಂತರ ಚದುರಿದ ಶರಣರ ದೊಡ್ಡ ಗುಂಪನ್ನು ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿ ಉಳವಿಗೆ ಮುನ್ನಡೆಸಿದ ನಾಯಕತ್ವ ಅವರದಾಗಿತ್ತು.
ಅಕ್ಕಮಹಾದೇವಿ (Akkamahadevi): ಅಕ್ಕಮಹಾದೇವಿಯವರು ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ತ್ರೀಶಕ್ತಿಯಾಗಿದ್ದರು. 'ಚೆನ್ನಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ' (Chennamallikarjuna) ಎಂಬ ಅಂಕಿತದೊಂದಿಗೆ, ಅವರು ತಮ್ಮ ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ಉತ್ಕಟವಾದ ಭಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಅನುಭಾವವನ್ನು 'ಮಧುರ ಭಾವ'ದಲ್ಲಿ (Madhura Bhava) (ಶರಣ ಸತಿ, ಲಿಂಗ ಪತಿ) ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು. ಲೌಕಿಕ ವಿವಾಹವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿ, ಸಮಾಜದ ಕಟ್ಟಳೆಗಳನ್ನು ಮುರಿದು, ಕೇಶಾಂಬರೆಯಾಗಿ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪಥದಲ್ಲಿ ಸಾಗಿದ ಅವರ ಬದುಕು, ಸ್ತ್ರೀ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಸ್ವಾಭಿಮಾನದ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿದೆ. ಅನುಭವ ಮಂಟಪದ ಚರ್ಚೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ, ತಮ್ಮ ಅನುಭಾವದ ಎತ್ತರದಿಂದ ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭುಗಳಂತಹ ಶ್ರೇಷ್ಠರಿಂದಲೂ ಮನ್ನಣೆ ಪಡೆದರು.
ಸಿದ್ಧರಾಮೇಶ್ವರ (Siddharameshvara): ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಸೊನ್ನಲಿಗೆಯ (ಸೊಲ್ಲಾಪುರ) ಸಿದ್ಧರಾಮೇಶ್ವರರು ಚಳುವಳಿಯ ಕರ್ಮಯೋಗಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಅವರದು 'ಶಿವಯೋಗ'ದ (Shivayoga) ಮಾರ್ಗ, ಅಂದರೆ ಸಮಾಜ ಸೇವೆಯ ಮೂಲಕ ಶಿವನನ್ನು ಕಾಣುವುದು. ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಕೆರೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸುವುದು, ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವುದು ಮುಂತಾದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮನ್ನು ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಅವರು, ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭುಗಳ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಬಾಹ್ಯ ಕ್ರಿಯೆಗಳಿಂದ ಆಂತರಿಕ 'ಇಷ್ಟಲಿಂಗ' ಪೂಜೆಯ ಕಡೆಗೆ ಹೊರಳಿದರು. ಚೆನ್ನಬಸವಣ್ಣನವರಿಂದ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ದೀಕ್ಷೆ ಪಡೆದು, ಅನುಭವ ಮಂಟಪದ ಚರ್ಚೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ, ನಂತರ ಅದರ ಶೂನ್ಯ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಏರಿದರು. ಅವರ ವಚನಗಳು 'ಕಪಿಲಸಿದ್ಧ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ' (Kapilasidda Mallikarjuna) ಎಂಬ ಅಂಕಿತವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.
ಭಾಗ II: ವೈದಿಕ ಮತ್ತು ಉಪನಿಷತ್ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಪರಿಕಲ್ಪನಾತ್ಮಕ ಪೂರ್ವಸೂಚಕಗಳು
ಈ ಭಾಗವು ವೀರಶೈವ-ಲಿಂಗಾಯತ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪದಗಳು ವೇದ, ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ನೇರವಾಗಿ ಕಂಡುಬರದಿದ್ದರೂ, ಅವುಗಳ ತಾತ್ವಿಕ ಅಡಿಪಾಯವನ್ನು ರೂಪಿಸಿದ ಪರಿಕಲ್ಪನಾತ್ಮಕ ಪೂರ್ವಸೂಚಕಗಳನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುತ್ತದೆ.
2.1 ಲಿಂಗದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ: ವೈದಿಕ ಸ್ತಂಭದಿಂದ ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ಸಂಕೇತದವರೆಗೆ
ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಪೂಜೆಯ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಆಚರಣೆಯು ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿದ್ದರೂ, ಅದರ ಪರಿಕಲ್ಪನಾತ್ಮಕ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಆರಂಭಿಕ ಸ್ತರಗಳಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಬಹುದು. 'ಲಿಂಗ' (Linga) ಎಂಬ ಪದವು ವೇದಗಳಲ್ಲಿನ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಸಂಕೇತದಿಂದ ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಲ್ಲಿನ ಒಂದು ತಾತ್ವಿಕ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು.
ವೈದಿಕ ಸ್ಕಂಭ ಮತ್ತು ಯೂಪ-ಸ್ತಂಭ (Vedic Skambha and Yupa-Stambha): ನಿರಾಕಾರ ಪರಮತತ್ವದ (Paramatattva) ಆರಂಭಿಕ ಪ್ರತಿನಿಧಿತ್ವವು ಅಥರ್ವ ವೇದದ ಸ್ಕಂಭ ಸೂಕ್ತದಲ್ಲಿ (Skambha Sukta) (AV X.7-8) ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಸ್ಕಂಭವನ್ನು ಸ್ವರ್ಗ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸುವ ಮತ್ತು ಇಡೀ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನು ಆಧರಿಸುವ ಒಂದು ಬೃಹತ್ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಸ್ತಂಭವೆಂದು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ನಿಕಟವಾಗಿ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದು ವೈದಿಕ ಯಜ್ಞಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಯೂಪ-ಸ್ತಂಭ ಅಥವಾ ಯಜ್ಞದ ಕಂಬ. ಸ್ವಾಮಿ ವಿವೇಕಾನಂದರಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರು, ಈ ಯಜ್ಞದ ಕಂಬವೇ ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಆದರ್ಶೀಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟು, ನಿರಾಕಾರ ಬ್ರಹ್ಮದ ಸಂಕೇತವಾಯಿತು ಎಂದು ವಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ಲಿಂಗ ಒಂದು ತಾತ್ವಿಕ "ಚಿಹ್ನೆ": ಈ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ತಾತ್ವಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯು ಶ್ವೇತಾಶ್ವತರ ಉಪನಿಷತ್ತಿನಲ್ಲಿ (Shvetashvatara Upanishad) ಒಂದು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಹಂತವನ್ನು ತಲುಪುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ, 'ಲಿಂಗ' ಎಂಬ ಪದವು ಪೂಜೆಯ ವಸ್ತುವಾಗಿರದೆ, ಅದರ ಮೂಲ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಯ ಅರ್ಥವಾದ "ಚಿಹ್ನೆ," "ಗುರುತು," ಅಥವಾ "ಸಾಕ್ಷ್ಯ" ಎಂಬರ್ಥದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಶ್ಲೋಕವು ಪರಮೇಶ್ವರನಿಗೆ (ಶಿವ) "ಯಾವುದೇ ಲಿಂಗವಿಲ್ಲ" (ನ ತಸ್ಯ ಲಿಂಗಂ / na tasya liṅgam) ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಇದರರ್ಥ, ಪರಮತತ್ವವು ಅತೀಂದ್ರಿಯ, ನಿರಾಕಾರ ಮತ್ತು ಲಿಂಗದ ಚಿಹ್ನೆ ಸೇರಿದಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಮೀರಿದೆ.
ಇಷ್ಟಲಿಂಗದ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿ: ಈ ವೈದಿಕ ಮತ್ತು ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ಗ್ರಂಥಗಳು ನಿರಾಕಾರ ಪರಮತತ್ವದ ಸಂಕೇತಕ್ಕೆ ಪರಿಕಲ್ಪನಾತ್ಮಕ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತವೆಯಾದರೂ, ಇಷ್ಟಲಿಂಗದ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಮತ್ತು ಆಚರಣೆಯು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಗೈರುಹಾಜರಾಗಿದೆ. ದೇಹದ ಮೇಲೆ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಧರಿಸುವ, ಪೂಜೆ ಮತ್ತು ಧ್ಯಾನದ ಏಕೈಕ ವಸ್ತುವಾದ ಇಷ್ಟಲಿಂಗವು 12ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಸವಣ್ಣ ಮತ್ತು ಶರಣರು ಪರಿಚಯಿಸಿದ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಮತ್ತು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಆವಿಷ್ಕಾರವಾಗಿದೆ.
2.2 ರುದ್ರ-ಶಿವನ ವಿಕಾಸ
ವೀರಶೈವದಂತಹ ಶಿವ-ಕೇಂದ್ರಿತ, ಏಕದೇವತಾವಾದಿ ಧರ್ಮದ ಉದಯಕ್ಕೆ ಅದರ ಕೇಂದ್ರ ದೇವತೆಯು ಬೃಹತ್ ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯದೊಳಗೆ ವಿಕಸನಗೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಈ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ, ವೇದಗಳಲ್ಲಿದ್ದ ಉಗ್ರ, ಅಪ್ರಧಾನ ದೇವತೆಯಾದ ರುದ್ರನು (Rudra), ಸರ್ವೋಚ್ಚ, ಸರ್ವವ್ಯಾಪಿ ದೇವತೆಯಾದ ಶಿವನಾಗಿ (Shiva) ಪರಿವರ್ತನೆಗೊಂಡನು.
ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ ರುದ್ರ (Rudra in Rigveda): ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ, ರುದ್ರನು ಚಂಡಮಾರುತ, ಗಾಳಿ ಮತ್ತು ಬೇಟೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಒಬ್ಬ ಅಪ್ರಧಾನ ಆದರೆ ಭಯಂಕರ ದೇವತೆಯಾಗಿದ್ದನು. ಅವನ ಬಾಣಗಳು ರೋಗವನ್ನು ತರಬಲ್ಲವು, ಆದರೆ ಅವನಿಗೆ ಗುಣಪಡಿಸುವ ಶಕ್ತಿಯೂ ಇತ್ತು. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, 'ಶಿವ' ಎಂಬ ಪದವು "ಶುಭ," "ದಯಾಮಯಿ" ಎಂಬರ್ಥದಲ್ಲಿ ರುದ್ರ ಮತ್ತು ಇತರ ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷಣವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತೇ ಹೊರತು, ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ದೇವರ ಹೆಸರಾಗಿರಲಿಲ್ಲ.
ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ಸರ್ವೋಚ್ಚತೆ (Synthesis and Supremacy in Upanishads): ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಶ್ವೇತಾಶ್ವತರ ಉಪನಿಷತ್ತಿನಲ್ಲಿ, ರುದ್ರ-ಶಿವನು ಒಬ್ಬ ಅಪ್ರಧಾನ ದೇವತೆಯ ಸ್ಥಾನದಿಂದ ಸರ್ವೋಚ್ಚ ಅಸ್ತಿತ್ವದ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಏರಿಸಲ್ಪಟ್ಟನು—ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತ, ಸಂರಕ್ಷಕ ಮತ್ತು ವಿನಾಶಕ, ಮತ್ತು ಪರಮತತ್ವವಾದ ಬ್ರಹ್ಮದೊಂದಿಗೆ ಸಮೀಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟನು.
2.3 ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಮೋಕ್ಷದ ಮಾರ್ಗಗಳು
ಆರು ಹಂತಗಳ ಷಟ್ಸ್ಥಲ ಸಿದ್ಧಾಂತವು ವೀರಶೈವ-ಲಿಂಗಾಯತ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲಾಧಾರವಾಗಿದೆ. ಇದರ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪರಿಭಾಷೆಯು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದ್ದರೂ, ಒಂದು ವ್ಯವಸ್ಥಿತ, ಪ್ರಗತಿಪರ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪಯಣದ ಮೂಲ ತತ್ವವು ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ಚಿಂತನೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಪರಿಕಲ್ಪನಾತ್ಮಕ ಪೂರ್ವಸೂಚಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಆರೋಹಣದ ಮಾದರಿಗಳು (Models of Spiritual Ascent): ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಆತ್ಮದ ಮುಕ್ತಿಯೆಡೆಗಿನ ಆರೋಹಣಕ್ಕೆ ಹಲವಾರು ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತವೆ. ತೈತ್ತಿರೀಯ ಉಪನಿಷತ್ತು (Taittiriya Upanishad) ಆತ್ಮವನ್ನು ಐದು ಕೋಶಗಳಿಂದ (ಪಂಚಕೋಶ / Panchakosha)—ಭೌತಿಕ ದೇಹದಿಂದ (ಅನ್ನಮಯ) ಆನಂದದ ಕೋಶದವರೆಗೆ (ಆನಂದಮಯ)— ಕೂಡಿದೆ ಎಂದು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ನಂತರದ ವರಾಹ ಉಪನಿಷತ್ತು (Varaha Upanishad) ಜ್ಞಾನದ ಏಳು ಹಂತಗಳನ್ನು (ಜ್ಞಾನ ಭೂಮಿಕಾ / Jnana Bhumika) ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಮಾರ್ಗವು ಸತ್ಯದ ಆರಂಭಿಕ ಬಯಕೆಯಿಂದ (ಶುಭೇಚ್ಛಾ) ವಿಚಾರಣೆ (ವಿಚಾರಣಾ) ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸಿನ ಸೂಕ್ಷ್ಮತೆಯ ಮೂಲಕ ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಅತಿಪ್ರಜ್ಞೆಯ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು (ತುರೀಯ) ತಲುಪುವ ಸ್ಪಷ್ಟ ಪ್ರಗತಿಯನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.
ಷಟ್‍ಸ್ಥಲದೊಂದಿಗೆ ಪರಿಕಲ್ಪನಾತ್ಮಕ ಸಮಾನಾಂತರಗಳು (Conceptual Parallels with Shatsthala): ಈ ಉಪನಿಷತ್ತಿನ ಮಾರ್ಗಗಳ ರಚನೆಯು ಷಟ್‍ಸ್ಥಲದ ಆರು ಹಂತಗಳೊಂದಿಗೆ—ಭಕ್ತ, ಮಹೇಶ, ಪ್ರಸಾದಿ, ಪ್ರಾಣಲಿಂಗಿ, ಶರಣ ಮತ್ತು ಐಕ್ಯ—ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯೊಳಗೆ ಒಂದು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಆವಿಷ್ಕಾರವು ಈ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ ಬದಲಾಯಿಸಿತು. ಆರಂಭಿಕ ಆಗಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳು ಈ ಹಂತಗಳನ್ನು ಅನುಕ್ರಮವಾಗಿ ಏರಬೇಕಾದ ರೇಖೀಯ ಏಣಿಯಾಗಿ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದವು. ಬಸವಣ್ಣನವರ ಸೋದರಳಿಯ ಚೆನ್ನಬಸವಣ್ಣನವರು ಈ ಕಠಿಣ, ಅನುಕ್ರಮ ಮಾದರಿಯನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿ, ಯಾವುದೇ ಹಂತದಿಂದಲೂ ಪರಿಪೂರ್ಣತೆಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಬಹುದು ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಾ ಆರು ಹಂತಗಳ ಅನುಭವವು ಪ್ರತಿಯೊಂದರಲ್ಲೂ ಅಂತರ್ಗತವಾಗಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು.
ಭಾಗ III: ಆಗಮ ಮತ್ತು ಪುರಾಣ ಸಂಹಿತೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ
ಈ ಭಾಗವು ವೀರಶೈವ ಧರ್ಮದ ಮೂರು ಪ್ರಮುಖ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳಾದ "ವೀರಶೈವ" ಎಂಬ ಪದ, "ಇಷ್ಟಲಿಂಗ" ಪೂಜೆಯ ಆಚರಣೆ, ಮತ್ತು "ಷಟ್ಸ್ಥಲ" ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಆಗಮಿಕ ಮತ್ತು ಪೌರಾಣಿಕ ಆಧಾರವನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ಶೋಧಿಸುತ್ತದೆ.
3.1 28 ಪ್ರಧಾನ ಶೈವಾಗಮಗಳ ಅಧಿಕೃತ ಪಟ್ಟಿ
ಶೈವ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ 28 ಪ್ರಧಾನ ಅಥವಾ 'ಮೂಲ' ಆಗಮಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ವಿಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ: 10 'ಶಿವಭೇದ' (Shivabheda) ಆಗಮಗಳು ಮತ್ತು 18 'ರುದ್ರಭೇದ' (Rudrabheda) ಆಗಮಗಳು. ಈ 28 ಮೂಲಾಗಮಗಳಲ್ಲದೆ, ಅವುಗಳ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ವಿಸ್ತರಿಸುವ 204 'ಉಪ-ಆಗಮಗಳು' (Upa-Agamas) ಇವೆ.
ಕೋಷ್ಟಕ 1: 28 ಪ್ರಧಾನ ಶೈವಾಗಮಗಳು
3.2 ಪುರಾಣಗಳ ಕಾಲಾನುಕ್ರಮ ಮತ್ತು ಪ್ರಕ್ಷೇಪದ ಸವಾಲು
ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ (Puranas) ವೀರಶೈವ-ಲಿಂಗಾಯತ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳ ಪುರಾವೆಗಾಗಿ ಯಾವುದೇ ತನಿಖೆಯು ಮೊದಲು ಈ ಗ್ರಂಥಗಳ ವಿಶಿಷ್ಟ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ವೇದಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ, ಪುರಾಣಗಳು ಶತಮಾನಗಳ ಕಾಲದ ಸಂಕಲನ, ಪರಿಷ್ಕರಣೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳ (interpolation) ಮೂಲಕ ಬೆಳೆದ "ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯ"ವಾಗಿವೆ. ಈ ಪಠ್ಯಗಳ ದ್ರವತೆಯು ಕಾಲನಿರ್ಣಯ ಮತ್ತು ದೃಢೀಕರಣಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಗಂಭೀರ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಬೀರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪದ ಅಥವಾ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಇರುವಿಕೆಯು, ಆ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಾಚೀನ ತಿರುಳಿನಷ್ಟೇ ಪ್ರಾಚೀನತೆಯನ್ನು ಅದಕ್ಕೆ ಸ್ವಯಂಚಾಲಿತವಾಗಿ ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ.
3.3 ಆಗಮ ಮತ್ತು ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ "ವೀರಶೈವ" ಮತ್ತು "ಲಿಂಗಾಯತ" ಪದಗಳ ಜಾಡು
ಪ್ರಾಚೀನ ಮೂಲದ ಪ್ರತಿಪಾದಕರು 'ವೀರಶೈವ' ಪದದ ಉಲ್ಲೇಖಗಳು ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣ (Skanda Purana) ಮತ್ತು ಶಿವ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ (Shiva Purana) ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ ಎಂದು ಆಗಾಗ್ಗೆ ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯು ಈ ಉಲ್ಲೇಖಗಳು ಕಾಲದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಅಸಂಗತವಾದ ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳೆಂದು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣ: ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಾಚೀನ ತಿರುಳನ್ನು 8-9ನೇ ಶತಮಾನಗಳಿಗೆ ಗುರುತಿಸಬಹುದಾದರೂ, ಈ ಪ್ರಾಚೀನ ಆವೃತ್ತಿಯ ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕ ಆವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ವೀರಶೈವದ ಯಾವುದೇ ಉಲ್ಲೇಖವಿಲ್ಲ. ಈ ಉಲ್ಲೇಖಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಶಂಕರ ಸಂಹಿತೆಯಂತಹ (Shankara Samhita) ಸಂಹಿತೆಗಳು ಈ ಆರಂಭಿಕ ಸಂಹಿತೆಯ ಭಾಗವಾಗಿಲ್ಲ. ಅವು 12ನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರ ಸೇರಿಸಲಾದ ಸ್ವತಂತ್ರ ಗ್ರಂಥಗಳಾಗಿವೆ.
ಶಿವ ಪುರಾಣ: ಶಿವ ಪುರಾಣವು ಸ್ವತಃ ಒಂದು ಸಂಯೋಜಿತ ಕೃತಿಯಾಗಿದ್ದು, ಇದರ ತಿರುಳನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ 2ನೇ ಸಹಸ್ರಮಾನದ ಆರಂಭಕ್ಕೆ ದಿನಾಂಕಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಲಿಂಗ ಪುರಾಣ (Linga Purana): 7 ರಿಂದ 10ನೇ ಶತಮಾನಗಳ ನಡುವೆ ರಚಿತವಾದ ಲಿಂಗ ಪುರಾಣವು ಲಿಂಗವನ್ನು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ವೈಭವೀಕರಿಸುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇದು ವೀರಶೈವರು ಅಥವಾ ಲಿಂಗಾಯತರ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಮುದಾಯವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವುದಿಲ್ಲ, ಅಥವಾ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಅಥವಾ ಷಟ್‍ಸ್ಥಲದಂತಹ ಅವರ ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದಿಲ್ಲ.
'ಲಿಂಗಾಯತ' ಪದ: 'ಲಿಂಗಾಯತ' ಎಂಬ ಪದವು ಆರಂಭಿಕ ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಪೌರಾಣಿಕ ಸಂಹಿತೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಗೈರುಹಾಜರಾಗಿದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಇದರ ಗೋಚರತೆಯು ಬಹಳ ನಂತರದ ವಿದ್ಯಮಾನವಾಗಿದೆ.
3.4 ಆಗಮ ಮತ್ತು ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಮತ್ತು ಷಟ್ಸ್ಥಲ
ಸಂಪ್ರದಾಯದ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ತಾತ್ವಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಳು ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದಿರುವುದು, ಅವುಗಳ ಪುರಾಣೋತ್ತರ ಮೂಲವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತದೆ.
ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಷಟ್‍ಸ್ಥಲದ ಶೋಧ: ಪ್ರಮುಖ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪುರಾಣಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ವಿಮರ್ಶೆಯು ಷಟ್ಸ್ಥಲ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
ಪೌರಾಣಿಕ ಲಿಂಗ ಪೂಜೆ vs. ಇಷ್ಟಲಿಂಗ-ಧಾರಣ: ಪುರಾಣಗಳು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಲಿಂಗ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ಶಿವ ಪುರಾಣ, ಲಿಂಗ ಪೂಜೆಯ ವ್ಯಾಪಕ ವಿವರಣೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ಪೂಜೆಯು ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ಸ್ಥಾವರ ಲಿಂಗದ (Sthavara Linga) ಮೇಲೆ ಅಗಾಧವಾಗಿ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತವಾಗಿದೆ. ಇದು ಶರಣರು ಪರಿಚಯಿಸಿದ ಇಷ್ಟಲಿಂಗ-ಧಾರಣದ (Ishtalinga-dharana) ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಆಚರಣೆಗೆ ತೀಕ್ಷ್ಣವಾಗಿ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಇಷ್ಟಲಿಂಗವು ಜಂಗಮ ಲಿಂಗ (Jangama Linga)—ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಧರಿಸುವ, ಚಲಿಸುವ, ನಿರಾಕಾರ ದೈವಿಕತೆಯ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ.
ಭಾಗ IV: ಶೈವ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಮತ್ತು 'ವೀರಶೈವ' ಪದದ ವಿಕಾಸ
ಈ ಭಾಗವು ವೀರಶೈವ ಧರ್ಮವನ್ನು ಅದರ ವಿಶಾಲವಾದ ಶೈವ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸುತ್ತದೆ, ಶೈವ ಧರ್ಮದ ವಿವಿಧ ಶಾಖೆಗಳನ್ನು ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು 'ವೀರಶೈವ' ಎಂಬ ಪದದ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಗೋಚರತೆಯನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುತ್ತದೆ.
4.1 ಶೈವ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳ ವರ್ಗೀಕರಣ
ಶೈವ ಧರ್ಮವು ಏಕರೂಪದ ಸಂಪ್ರದಾಯವಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಶತಮಾನಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡ ಹಲವಾರು ಉಪ-ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳ ಒಂದು ಸಂಕೀರ್ಣ ಸಮೂಹವಾಗಿದೆ. ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ಪಂಥಗಳನ್ನು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರಮುಖ ಶೈವ ಶಾಖೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವರ್ಗೀಕರಣಗಳು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತಿವೆ:
ಪ್ರಮುಖ ಶೈವ ಶಾಖೆಗಳು:
ಪಾಶುಪತ ಶೈವ (Pashupata Shaivism): ಇದು ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಾಚೀನ ಶೈವ ಪಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದು, ಲಕುಲೀಶನಿಂದ (Lakulisha) ವ್ಯವಸ್ಥಿತಗೊಳಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.
ಕಾಳಾಮುಖ ಮತ್ತು ಕಾಪಾಲಿಕ (Kalamukha and Kapalika): ಇವು ಪಾಶುಪತ ಸಂಪ್ರದಾಯದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ ತೀವ್ರವಾದ, ನಿಗೂಢ ಪಂಥಗಳಾಗಿವೆ.
ಶೈವ ಸಿದ್ಧಾಂತ (Shaiva Siddhanta): ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿರುವ ಈ ಶಾಖೆಯು 28 ಶೈವಾಗಮಗಳು ಮತ್ತು ನಾಯನ್ಮಾರ್‌ಗಳ (Nayanars) ತಮಿಳು ಭಕ್ತಿಗೀತೆಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ.
ಕಾಶ್ಮೀರ ಶೈವ (Kashmir Shaivism): 'ತ್ರಿಕ' (Trika) ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಇದು ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದ ಒಂದು ಅದ್ವೈತ (monistic) ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರವಾಗಿದೆ.
ನಾಥ ಶೈವ (Natha Shaivism): ಗೋರಖನಾಥನಿಂದ (Gorakhnath) ಸ್ಥಾಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಈ ತಪಸ್ವಿ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ಹಠ ಯೋಗ (Hatha Yoga) ಮತ್ತು ತಂತ್ರದ ಮೇಲೆ ಒತ್ತು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ವೀರಶೈವ/ಲಿಂಗಾಯತ (Veerashaiva/Lingayat): 12ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಚಳುವಳಿಯಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು.
ಇತರ ತಾತ್ವಿಕ ವರ್ಗೀಕರಣಗಳು: ಶೈವ ಸಂಪ್ರದಾಯದೊಳಗೆ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ವರ್ಗೀಕರಣಗಳಿವೆ. ಇವು ಆಗಮಗಳು ಮತ್ತು ನಂತರದ ತಾತ್ವಿಕ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.
ಸಪ್ತಶೈವಗಳು (Sapta Shaivas - The Seven Shaivas): ಆಗಮಿಕ ಗ್ರಂಥಗಳು ಶೈವ ಧರ್ಮವನ್ನು ಏಳು ಪ್ರಭೇದಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸುತ್ತವೆ: ಅನಾದಿಶೈವ, ಆದಿಶೈವ, ಮಹಾಶೈವ, ಅನುಶೈವ, ಅಂತರಶೈವ, ಪ್ರವರಶೈವ, ಮತ್ತು ಅಂತ್ಯಶೈವ.
ನಾಲ್ಕು ಪಂಗಡಗಳು: ಈ ಏಳು ಪ್ರಭೇದಗಳಿಂದ ಮುಂದೆ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರಮುಖ ಪಂಗಡಗಳು ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದವು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ: ಸಾಮಾನ್ಯಶೈವ, ಮಿಶ್ರಶೈವ, ಶುದ್ಧಶೈವ, ಮತ್ತು ವೀರಶೈವ.
ಶುದ್ಧಶೈವ (Shuddha Shaiva): ಇದು ಶೈವದ ಒಂದು ರೂಪವಾಗಿದ್ದು, ಇದರಲ್ಲಿ ಶಿವನನ್ನು ಜಗದಂಬೆ ಉಮೆಯೊಂದಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಪರಬ್ರಹ್ಮನೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇತರ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಶಿವನಿಗೆ ಅಧೀನರಾದವರು ಮತ್ತು ಅವನ ಆವರಣ ದೇವತೆಗಳಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಆದಿಶೈವ (Adi Shaiva): ಇದು ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪೌರೋಹಿತ್ಯ ವರ್ಗವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಆದಿಶೈವರು ಶಿವನ ಐದು ಮುಖಗಳಿಂದ ನೇರವಾಗಿ ಸೃಷ್ಟಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಕೌಶಿಕಾದಿ ಋಷಿಗಳ ವಂಶಸ್ಥರು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಆಗಮಗಳಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಿದಂತೆ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪನೆ ಮತ್ತು ಪೂಜೆಯಂತಹ ಎಲ್ಲಾ ವಿಧಿಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಅವರಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಅರ್ಹತೆ ಇದೆ.
ಅನಾದಿ ಶೈವ (Anadi Shaiva): 'ಅನಾದಿ' ಎಂದರೆ 'ಆರಂಭವಿಲ್ಲದ' ಎಂದರ್ಥ. ಈ ಪದವು ತಾತ್ವಿಕವಾಗಿ, ಶಿವನ ಶಾಶ್ವತ, ಅನಾದಿ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಅಥವಾ ಆ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಅರಿತ ಜಂಗಮದಂತಹ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬಸವಣ್ಣನವರು "ಅನಾದಿ ವಿಡಿದು ಬಂದಾತನೆ ಜಂಗಮ" ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
4.2 'ವೀರಶೈವ' ಪದದ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಗೋಚರತೆ
'ವೀರಶೈವ' ಎಂಬ ಪದದ ಅರ್ಥ ಮತ್ತು ಅದರ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಬಳಕೆಯು ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಸ್ವಯಂ-ಗ್ರಹಿಕೆಯನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ನಿರ್ಣಾಯಕವಾಗಿದೆ.
ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ (Etymology): ಈ ಪದವು ಎರಡು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ: 'ವೀರ' ಮತ್ತು 'ಶೈವ'. 'ಶೈವ' ಎಂದರೆ "ಶಿವನ ಆರಾಧಕ". 'ವೀರ' ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ಹಲವಾರು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳಿವೆ:
ಶೂರ ಅಥವಾ ಧೀರ (Heroic or Ardent): ಅತ್ಯಂತ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಅರ್ಥವೆಂದರೆ "ಶೂರ ಶಿವಭಕ್ತ". ಈ ಶೌರ್ಯವು ಶಿವನಲ್ಲಿನ ಅಚಲವಾದ, ಉತ್ಕಟವಾದ ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.
ತಾತ್ವಿಕ (Philosophical): ಒಂದು ಯೋಗಿಕ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನದ ಪ್ರಕಾರ, 'ವಿ' ಎಂದರೆ ಆತ್ಮ (ಜೀವ) ಮತ್ತು ಪರಮಾತ್ಮನ (ಶಿವ) ನಡುವಿನ ಐಕ್ಯತೆಯ ಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು 'ರ' ಎಂದರೆ ಆ ಐಕ್ಯತೆಯಿಂದ ಬರುವ ಆನಂದದಲ್ಲಿ ರಮಿಸುವುದು.
ಐತಿಹಾಸಿಕ ಗೋಚರತೆ (Historical Appearance):
ಬಸವ ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿ: ವಿದ್ವಾಂಸರು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಎಂ.ಎಂ. ಕಲಬುರ್ಗಿಯವರು, 'ವೀರಶೈವ' ಎಂಬ ಪದವು ಬಸವಣ್ಣ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಮಕಾಲೀನರ ಮೂಲ ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಬಲವಾಗಿ ವಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿದ್ದುದು 'ವೀರಶೈವವ್ರತ' ಎಂಬ ಒಂದು ಆಚರಣೆಯಾಗಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ಅಮುಗೆ ರಾಯಮ್ಮನಂತಹ ಶರಣೆಯರು ಟೀಕಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಬಸವೋತ್ತರ ಕಾಲದ ಬಳಕೆ: ಈ ಪದದ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಸಾಹಿತ್ಯಿಕ ಬಳಕೆಯು 13ನೇ ಶತಮಾನದ ತೆಲುಗು ಕವಿ ಪಾಲ್ಕುರಿಕೆ ಸೋಮನಾಥನ 'ಬಸವ ಪುರಾಣ'ದಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಇದು 14ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಭೀಮಕವಿಯಿಂದ ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ಅನುವಾದಗೊಂಡ ನಂತರ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಲಿತವಾಯಿತು.
ಆಗಮಿಕ ಉಲ್ಲೇಖಗಳು ಮತ್ತು ವಿವಾದ: 'ವೀರಶೈವ' ಎಂಬ ಪದವು ಕಾಮಿಕಾಗಮ ಮತ್ತು ಪರಮೇಶ್ವರಾಗಮದಂತಹ ಕೆಲವು ಶೈವಾಗಮಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ ಎಂದು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವಾದವು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ಉಲ್ಲೇಖಗಳು ಆಗಮಗಳ ನಂತರದ ಭಾಗಗಳಿಗೆ (ಉತ್ತರಭಾಗ) ಸೇರಿವೆ ಅಥವಾ 12ನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರದ ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳಾಗಿವೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಸಂಸ್ಕೃತೀಕರಣದ ಭಾಗವಾಗಿ: 'ವೀರಶೈವ' ಎಂಬ ಪದದ ಬಳಕೆಯು, ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಒಂದು ಪ್ರಾಚೀನ, ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾಗಿ ಬಿಂಬಿಸುವ ಬಸವೋತ್ತರ ಕಾಲದ ಸಂಸ್ಕೃತೀಕರಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟವಾಗಿ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. ಇದು ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಸಾಂಸ್ಥಿಕಗೊಳಿಸುವ ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ಆಗಮಿಕ ಮಾನ್ಯತೆಯನ್ನು ನೀಡುವ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿತ್ತು.
ಭಾಗ V: ವ್ಯವಸ್ಥೀಕರಣದ ಯುಗ - ಬಸವೋತ್ತರ ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯ
ಈ ಭಾಗವು ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯ ನಂತರದ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ, ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಮಾನಾಂತರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರಕಾರವು ಹೇಗೆ ಮತ್ತು ಏಕೆ ರೂಪುಗೊಂಡಿತು ಎಂಬುದನ್ನು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ಪರಿಶೀಲಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಕ್ರೋಡೀಕರಣ, ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿ ದಾರ್ಶನಿಕ ಪಂಥಗಳೊಂದಿಗಿನ ಸಂವಾದ ಮತ್ತು ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಅಖಿಲ-ಭಾರತೀಯ ಮನ್ನಣೆಯನ್ನು ಗಳಿಸುವ ಬಹುಮುಖಿ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿತ್ತು.
5.1 ಐತಿಹಾಸಿಕ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಗಳು: ಕಲ್ಯಾಣೋತ್ತರ ಕ್ರೋಡೀಕರಣ
ಬಸವಣ್ಣನವರ ಕಲ್ಯಾಣತ್ಯಾಗದ ನಂತರ ಉಂಟಾದ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಕ್ಷುಬ್ಧತೆಯು ಶರಣ ಸಮುದಾಯದ ಚದುರುವಿಕೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಅವರ ಬೋಧನೆಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಿ, ವ್ಯವಸ್ಥಿತಗೊಳಿಸುವುದು ಸಮುದಾಯದ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಅನಿವಾರ್ಯವಾಯಿತು. ಮುಂದೆ, ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಆಶ್ರಯ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಪ್ರೌಢದೇವರಾಯನ (ಕ್ರಿ.ಶ. 1426–1446) ಕಾಲದಲ್ಲಿ, ವೀರಶೈವ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪುನರುತ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಸ್ಥಿರವಾದ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು.
ಈ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು 'ಸಂಸ್ಕೃತೀಕರಣ' (Sanskritization) ಎಂಬ ಸಮಾಜಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ಮೂಲಕ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಇದು ಒಂದು ಸಮುದಾಯವು ತನ್ನ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು, ಮೇಲ್ವರ್ಗದ ಅಥವಾ ಪ್ರಬಲ ಗುಂಪಿನ ಸಂಪ್ರದಾಯ, ಆಚರಣೆ ಮತ್ತು ಭಾಷೆಯನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ, ವೈದಿಕ-ವಿರೋಧಿ, ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಶರಣ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ವೇದ, ಆಗಮ ಮತ್ತು ವೇದಾಂತಗಳ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಮೀಕರಿಸಲು ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳ ರಚನೆಯಾಯಿತು. ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ, ಬಸವಣ್ಣನವರನ್ನು ಧರ್ಮ 'ಸಂಸ್ಥಾಪಕ' ಎನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ, ಒಂದು ಪುರಾತನ ಧರ್ಮದ 'ಪುನರುಜ್ಜೀವಕ' ಎಂದು ಬಿಂಬಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ನಡೆದವು.
5.2 ಪ್ರಮುಖ ತಾತ್ವಿಕ ಮತ್ತು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳು
ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ (Siddhanta Shikhamani): 'ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ'ಯು ವೀರಶೈವದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪರಂಪರೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಗ್ರಂಥವಾಗಿದೆ. ಪಂಚಾಚಾರ್ಯರ (Panchacharyas) ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದ ಪ್ರಕಾರ, ಇದು 8ನೇ ಶತಮಾನದಷ್ಟು ಪ್ರಾಚೀನ ಗ್ರಂಥವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಆಧುನಿಕ ವಿದ್ವಾಂಸರು, ಇದನ್ನು ಬಸವೋತ್ತರ ಕಾಲದ (13-14ನೇ ಶತಮಾನ) ಕೃತಿ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದರ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶ ವೀರಶೈವಕ್ಕೆ ಆಗಮಿಕ ಮತ್ತು ವೈದಿಕ ತಳಹದಿಯನ್ನು ನೀಡುವುದಾಗಿದೆ.
ಶ್ರೀಕರಭಾಷ್ಯ (Srikara Bhashya): ಬ್ರಹ್ಮಸೂತ್ರಗಳ (Brahmasutras) ಮೇಲಿನ ಈ ಭಾಷ್ಯವನ್ನು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ 11ನೇ ಶತಮಾನದ ಶ್ರೀಪತಿ ಪಂಡಿತನಿಗೆ (Sripati Pandita) ಆರೋಪಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಆಧುನಿಕ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ಗ್ರಂಥವು 19ನೇ ಶತಮಾನದ ಒಂದು ಕೃತ್ರಿಮ ರಚನೆ ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರಬಲ ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಿದ್ದಾರೆ. 'ಶ್ರೀಕರಭಾಷ್ಯ'ವು ವೀರಶೈವವನ್ನು 'ಶಕ್ತಿ ವಿಶಿಷ್ಟಾದ್ವೈತ' (Shakti Vishishtadvaita) ಎಂಬ ವೇದಾಂತದ ಶಾಖೆಯಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬಸವ-ವಿರೋಧಿ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ.
ಇತರ ವ್ಯವಸ್ಥೀಕರಣದ ಕೃತಿಗಳು (13-15ನೇ ಶತಮಾನ):
ಮಗ್ಗೆಯ ಮಾಯಿದೇವ (Maggeya Mayideva) (ಕ್ರಿ.ಶ. 1420): ಇವರು ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ 'ಅನುಭವಸೂತ್ರ' (Anubhava Sutra) ಎಂಬ ಗ್ರಂಥವನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಈ ಕೃತಿಯು ಧರ್ಮದ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ನಿರೂಪಿಸುತ್ತದೆ.
ಜಕ್ಕಣಾರ್ಯ (Jakkanarya) (ಕ್ರಿ.ಶ. 1420-1440): ಇವರು ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಕನ್ನಡ ಎರಡರಲ್ಲೂ 'ಏಕೋತ್ತರ ಶತಸ್ಥಲಿ' (Ekottara Shatasthali) ಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಈ ಕೃತಿಯು 101 ಸ್ಥಲಗಳ ವಿವರವಾದ ವಿವರಣೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.
5.3 ಪೌರಾಣಿಕ ಪ್ರೇರಣೆ - ಶರಣರ ಚರಿತ್ರೆಗಳ ಸಂಸ್ಕೃತ ರೂಪಾಂತರ
ಬಸವಪುರಾಣ (Basavapurana): ಬಸವಣ್ಣನವರ ಜೀವನ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಮೊದಲು 13ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಕುರಿಕೆ ಸೋಮನಾಥನು (Palkurike Somanatha) ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ನಂತರ 1369ರಲ್ಲಿ ಭೀಮಕವಿಯು (Bhimakavi) ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ರಚಿಸಿದರು. ಇದರ ಸಂಸ್ಕೃತ ಆವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಕಂಚಿ ಶಂಕರಾರಾಧ್ಯರು (Kanchi Shankararadhya) ರಚಿಸಿದರು. ಈ ಅನುವಾದವು ಬಸವಣ್ಣನ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಒಂದು ಸಂಸ್ಕೃತ 'ಪುರಾಣ'ವನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿತು ಮತ್ತು ಮನ್ನಣೆಗಾಗಿ 'ಬಾದರಾಯಣ' (ವ್ಯಾಸ) (Badarayana/Vyasa) ರಿಗೆ ಆರೋಪಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಪ್ರಭುಲಿಂಗಲೀಲೆ (Prabhulingaleele): ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಶ. 1430ರಲ್ಲಿ ಚಾಮರಸನು (Chamarasa) ರಚಿಸಿದ 'ಪ್ರಭುಲಿಂಗಲೀಲೆ'ಯು, ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭುವಿನ ಜೀವನವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ಒಂದು ತಾತ್ವಿಕ ರೂಪಕ ಕಾವ್ಯವಾಗಿದೆ. ಇದು ತೆಲುಗು, ತಮಿಳು, ಮರಾಠಿ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಗಳಿಗೆ ಅನುವಾದಗೊಂಡಿತು.
ಭಾಗ VI: ಸಂಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ಅಂತಿಮ ತೀರ್ಮಾನ
ಈ ವರದಿಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯು ಒಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ತೀರ್ಮಾನಕ್ಕೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಕೊಂಡೊಯ್ಯುತ್ತದೆ: ನೇರ ಅನುಭವದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿ, ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಗೊಂಡ ವಚನ ಸಾಹಿತ್ಯವೇ ಲಿಂಗಾಯತ ಧರ್ಮದ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ಮತ್ತು ಮೂಲಭೂತ ಹೃದಯವಾಗಿದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾದ ಗ್ರಂಥಗಳು, ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದ್ದರೂ, ಅವು ಒಂದು ವಿಭಿನ್ನ ಮತ್ತು ನಂತರದ ಬೌದ್ಧಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ.
ವೇದಗಳು ಮತ್ತು ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು: ಈ ಮೂಲಭೂತ ಗ್ರಂಥಗಳು ಇಷ್ಟಲಿಂಗ, ವೀರಶೈವ, ಲಿಂಗಾಯತ, ಅಥವಾ ಷಟ್‍ಸ್ಥಲದ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಿದ್ಧಾಂತಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ನೇರ ಶಬ್ದಕೋಶದ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅವು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಸ್ತಂಭ (ಸ್ಕಂಭ), ಲಿಂಗದ ತಾತ್ವಿಕ ತಿಳುವಳಿಕೆ, ರುದ್ರ-ಶಿವನ ದೇವತಾಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ವಿಕಾಸ, ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ವಿಮೋಚನೆಯ ಹಂತ ಹಂತದ ಮಾರ್ಗದಂತಹ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪರಿಕಲ್ಪನಾತ್ಮಕ ಪೂರ್ವಸೂಚಕಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತವೆ.
ಸಂಸ್ಕೃತ ಪುರಾಣಗಳು: 'ವೀರಶೈವ' ಮತ್ತು ಸಂಬಂಧಿತ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳ ಪದಗಳು ಪುರಾಣ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಆರಂಭಿಕ, ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿತವಾದ ಸ್ತರಗಳಲ್ಲಿ ಗೈರುಹಾಜರಾಗಿವೆ. ಅವುಗಳ ಗೋಚರತೆಯು 12ನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರದ ಸಂಯೋಜನೆಗಳು ಅಥವಾ ಪ್ರಕ್ಷೇಪಗಳಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿದೆ.
ಆಗಮಗಳು ಮತ್ತು ಬಸವೋತ್ತರ ಗ್ರಂಥಗಳು: ವೀರಶೈವಕ್ಕೆ ಆಗಮಿಕ ಮೂಲದ ವಾದವು ನಂತರದ ದೇವತಾಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಯೋಜನೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ ಮತ್ತು ಶ್ರೀಕರ ಭಾಷ್ಯದಂತಹ 12ನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ವ್ಯವಸ್ಥಿತ, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವಂಶಾವಳಿಯನ್ನು ರಚಿಸುವ ನಿಜವಾದ ಯೋಜನೆಯು ನಡೆಯುತ್ತದೆ.
ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ, ಲಿಂಗಾಯತ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ಆಗಮಗಳ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಚೀನತೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವುದು ಒಂದು ನಂತರದ, ನಿರ್ಮಿತ ನಿರೂಪಣೆಯಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಅದರ ನಿಜವಾದ ಪ್ರಾಚೀನತೆ ಮತ್ತು ಸ್ವಂತಿಕೆಯು ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳೊಂದಿಗಿನ ಸಂಶಯಾಸ್ಪದ ಸಂಬಂಧದಲ್ಲಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣರ ಆಮೂಲಾಗ್ರ, ಜನಭಾಷೆಯ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನಾಶೀಲ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಲ್ಲಿದೆ, ಅದು ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ಸಂರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.
ಕಾಮೆಂಟ್‌ಗಳಿಲ್ಲ:
ಕಾಮೆಂಟ್‌ ಪೋಸ್ಟ್ ಮಾಡಿ